“De architectuur van de toekomst is organisch”

Claerhout-Van Biervliet zet in op 3D om sculpturale ontwerpen uitvoerbaar te maken

Het werk van Claerhout-Van Biervliet laat zich niet in één woord vatten. Ze zijn een multidisciplinair, award-winning bureau dat werkzaam is in architectuur, interieur, design en conceptvorming. Met hun uitgewerkt concept voor ‘Periscope house’ mogen ze zich winnaar noemen van de prestigieuze ARCHITIZER A+ Awards 2024 in de categorie residentieel-niet gebouwd en staan ze op de ‘A+list: The 220 Best Architecture and Design Firms Worldwide in 2024’. Het concept vat de essentie van hun werk samen: innovatief durven dromen en die dromen uitvoerbaar maken.

“We zijn eigenlijk per toeval in Knokke terechtgekomen. Ik had stagegelopen bij Coussée en Goris en Barbara bij Stéphane Beel. Het leek ons logisch een bureau te starten in Gent of Brussel. Maar we vonden maar geen locatie. Ondertussen woonden we in Damme en bij toeval vonden we dit pand. We zitten hier nu 12 à 13 jaar. We hebben cliënteel over heel Vlaanderen, maar we merken dat iedereen wel eens graag naar Knokke komt”, zegt Xaveer Claerhout met een glimlach.

Dromen en verwachtingen 

Barbara Van Biervliet wou van kinds af aan architect worden. Van thuis uit verwachtte men dat ze een universitaire studie zou doen. “Vandaar de keuze voor burgerlijk ingenieur-architect. De ingenieurskant interesseerde me minder, hoewel ik dat altijd graag en goed gedaan heb. Maar het gaf me wel de kans mijn droom om architect te worden waar te maken”, legt ze uit.

“Onze drijfveer is artistiek, maar functionaliteit blijft een belangrijk uitgangspunt”

Ook Claerhout ging in tegen de verwachtingen van zijn familie. “Mijn vader was beeldhouwer. Hij was een fantastische man, maar een grote boom die niet veel rond hem verdroeg. Hij wilde dus niet dat ik ook kunstenaar zou worden. Hij zette mij graag op een ander spoor. In eerste instantie was dat kunstgeschiedenis. Daar ben ik nog altijd zeer dankbaar voor. Het is een mooie theoretische opleiding die me een goede kunsthistorische achtergrond gaf. Maar ik wilde vooral creatief zijn.” Claerhout zou nog architectuur gaan bijstuderen. Eerst in Doornik, daarna in La Cambre in Brussel: “Een extreem creatieve en vrijdenkende school waar het heerlijk was om de opleiding te genieten.” In die periode leerden Claerhout en Van Biervliet elkaar kennen en de rest is geschiedenis.

Artistieke drijfveer

“De architectuurmarkt is een heel breed gegeven. We bevinden ons eerder aan de kant van architectuur als een soort kunstwerk, een sculptuur”, begint Claerhout. “Onze drijfveer is artistiek”, vult Van Biervliet onmiddellijk aan, “maar functionaliteit blijft een belangrijk uitgangspunt. Een ruimte die klopt qua functionaliteit en proporties en die een zekere sculpturaliteit in zich draagt, heeft de kracht om aan te zetten tot een aangenamer en beter leven.”

Daarnaast wordt het duo gedreven door een grote drang naar innovatie. “We moeten nadenken over hoe we onderscheid kunnen maken de dag van vandaag”, vertelt Claerhout enthousiast. “Het zwaartepunt in de maatschappij is langzaamaan aan het verschuiven van het fysische naar het digitale leven. Wij zijn geïnteresseerd in hoe je op een fysisch realiseerbare en werkelijk beleefbare manier kan wedijveren met de digitale wereld. Sinds een 15-tal jaar zijn we ervan overtuigd dat organische of metamorfoserende architectuur de architectuur van de toekomst is. Daarmee bedoelen we niet een organische vorm om de vorm. Wel de capaciteit van een voorwerp, een gebouw om zich aan te passen aan de noden van het moment. Een gebouw dat vervormt, ventileert, beweegt … wanneer nodig”, vertelt Claerhout enthousiast.

 

Metamorphic art studio 

Om dit verder te onderzoeken richtten Claerhout-Van Biervliet samen met hun zoon en artiest Adriaan, Metamorphic Art Studio op. Ze ontwikkelden onder andere de 'New York' staande lamp die ondertussen deel uitmaakt van de vaste collectie in het Centre Pompidou. Met de sculpturale ‘Fuga tafel’ wonnen ze de Iconic Design Award 2024.

Hun meest recente project is ‘Periscope house’, een idee dat ontstond tijdens lange wandelingen in de prachtige velden in en rond Damme tijdens de coronatijd. Van Biervliet begint: “Onze conceptuele projecten zijn meer dan artistieke uitspattingen. We nemen de tijd om over concrete problematieken een uitspraak te doen en te onderzoeken hoe we een ecologische impact kunnen creëren. De dag van vandaag is bouwgrond schaars en duur. Het is ook belangrijk dat het landschap zoveel mogelijk gevrijwaard blijft. Vandaar kwam het idee om de voordelen van de ondergrond te gaan benutten (lagere temperatuur, beperking visuele impact, …) en leefbaar te maken door zicht en licht binnen te trekken via het gebruik van het eeuwenoud periscoop-principe.”

Periscope house  

Claerhout gaat verder: ”Het idee om met een constructie van spiegels, die we onder een bepaalde hoek plaatsen, licht en zicht binnen te trekken, is een zeer aanlokkelijk idee. We hebben dit samen met onze zoon, die 3D-artiest is, verder uitgewerkt. We vertrekken van een vaste ondergrondse constructie die qua vormgeving verwijst naar de traditie van de palladiaanse Romeinse villa’s: een heel simpel vierkant met een ronde patio in het midden. Dit geeft een zeer symmetrisch, herkenbaar beeld om van te starten. Rond dit gebouw beweegt een constructie van spiegels en plantenbakken die omhoog gehesen wordt door zonne-energie. Via hun weerspiegeling blijven ze gecamoufleerd in het landschap. De constructie zakt naar de avond toe mee met de zon en zijn energie. Op dat moment gaat de constructie als een graviteitsbatterij werken. Via een dynamo onttrekken we de dalingsenergie aan het systeem en kan je ze omzetten in bruikbare energie. Een goed doordacht systeem gebaseerd op een principe van een niet-vervuilende batterij.”

Van Biervliet: “Het periscope-systeem is multifunctioneel: het is tegelijk de batterij en het device dat licht, zicht en groen binnenbrengt.”

Claerhout benadrukt het belang van het ruimtelijk en filmisch ontwerpen voor dit project: “We hadden alle plannen, doorsnedes en gevels van het project uitgewerkt. Het is voor ons belangrijk dat een project uitvoerbaar is. Maar toen we het tot leven zagen komen via het softwareprogramma dat sterk genoeg is om één op één de reflectie van de spiegels weer te geven, gaf dat wel een extra dimensie. Het zorgde ook voor verrassende effecten die je onmogelijk in 2D en statische 3D kunt simuleren.”

Architectuur als sculptuur

Voor Claerhout-Van Biervliet is tekenen in 3D bepalend geweest voor de ontwikkeling van hun sculpturale stijl. Claerhout legt uit: “We tekenen nu sinds 10 à 12 jaar het volledige model uit in 3D vanaf de fase van voorontwerp. Eens we de klant ermee overtuigd hebben, zetten we deze conceptuele vorm om in een gedetailleerd model. Alle beton, alle staal tekenen we compleet uit zoals het gebouwd zal worden. Eigenlijk maken we een soort digitale avatar van het gebouw: BIM, maar dan zonder de 3D-beperkingen van sommige van deze softwarepakketten.”

Van Biervliet vervolledigt: “Onze sculpturale manier van ontwerpen begint al heel vroeg in het ontwerpproces. Eens de grote parameters duidelijk zijn – toegang terrein, bezonning, onderscheid privé/publiek – dan gaan we al sculpteren. Het is moeilijk om deze vormen in 2D-gevels en -snedes te vatten, tenzij je al een honderdtal zou tekenen.”

Villa Knokke

Op dit moment gaat een project in uitvoering waarin ze voor de uitdaging stonden hun signature look in te bedden in de kenmerkende stijl van Knokke. Claerhout vertelt: “In het Zoute hebben we voor een fantastische klant die er een exclusief stuk grond kocht de kans gekregen hun droomhuis te ontwerpen. Uiteraard moeten we rekening houden met de daar geldende regelgeving: verplicht hellend dak, maximale kroonlijsthoogte, laag percentage bezetting/woning ten opzichte van de kavel. Van in een vroeg stadium gingen we in overleg met de vergunningverlenende overheid en dat proces is heel constructief verlopen.

“Voor ons stopt het ontwerpen niet aan de voordeur. Het interieur- en tuinontwerp zijn voor ons onlosmakelijk verbonden met onze architectuur”

We zijn gaan spelen met die typische features en hebben er onze eigen versie van gemaakt. Het klassieke hellende dak krijgt een organische kroonlijst in koper en nautisch uitziende dakkapellen. Typisch witgeschilderde bakstenen gaan we vervangen door op maat gebakken witte gevelstenen die de nodige radius van de golvende vormen van de gevel volgen. Een evidentie voor ons is dat de lichten en zichten in de woning heel doordacht zijn. Voor een vakantiehuis in Knokke hoort daar ook een waterbeleving bij. Het geluid van kabbelend water en de weerspiegeling van zachte golven in de ruimtes dragen enorm bij tot de beleving van het huis. Dit verkregen we door twee waterpartijen, één aan de cour anglaise en één aan de voordeur.”

 

Duurzaamheid

Het topic van duurzaamheid en beperken van de CO₂-uitstoot is een evidentie in het ontwerpproces voor Claerhout-Van Biervliet: “Voor de verwarming van het hele huis werken we met vloerverwarming op geothermie, met de restwarmte wordt het zwembad verwarmd. Dit lijkt nu evident, maar we zijn eigenlijk al twintig jaar zo bezig. Het eerste huis dat we hier in Knokke gezet hebben was al uitgerust met een warmtepomp en zonnepanelen. De zonnepanelen creëerden warm water voor de woning en met de rest werd het zwembad verwarmd. Toen was dat een zeer complex systeem, Viessmann is toen speciaal vanuit Duitsland naar hier gekomen om het systeem optimaal te laten functioneren.”

Maar duurzaamheid gaat verder dan technieken en de juiste regeltjes volgen. Van Biervliet legt uit: “Voor ons is het heel belangrijk dat duurzaamheid menselijk blijft. Dat er lucht en licht is, dat het aangenaam wonen en leven is. Het is zoals met designstukken. Iets kan ongelofelijk duurzaam zijn als het gekoesterd wordt, als het graag gezien wordt. Dan gaat het generaties mee, dan wordt het verzorgd, onderhouden en gerestaureerd. Ook dat is duurzaamheid.”

“De impact van architectuur op het dagelijkse (werk)leven is niet te onderschatten”

Multidisciplinair 

Claerhout-Van Biervliet beperkt zich duidelijk niet tot het ontwerpen van een omhulsel. Voor hen is het geïntegreerd ontwerpen van architectuur, interieur en zelfs design en tuinontwerp een noodzaak. Van Biervliet geeft uitleg bij deze ambitie: “Voor ons stopt het ontwerpen niet aan de voordeur. We hebben een duidelijk idee over het interieur, de lijnen van de aanleg, tuinontwerp, … Dat is voor ons onlosmakelijk verbonden met onze architectuur. We hebben het geluk dat de meeste van onze bouwheren ons daarin volgen.”

Claerhout geeft het voorbeeld van de renovatie van een notariaat in Dendermonde: ”Dit leek een zuivere interieuropdracht te zijn. Maar toch wordt het ontwerp bepaald door enkele bepalende architecturale ingrepen. Het was een heel donker gebouw, dus we hebben een hele hoek van het gebouw weggebroken en een ronde erker toegevoegd om licht binnen te trekken. Dezelfde gebogen vormen komen terug in het interieur van het notariaat. Dit zorgt voor een heel aangename, lichtrijke werkomgeving.”

Impact van architectuur

Van Claerhout: “De impact van architectuur op het dagelijkse (werk)leven is niet te onderschatten. Als het licht goed zit en een ruimte juist aanvoelt, kan dat een mens gelukkig maken.” Van Biervliet vult aan met een oprechte glimlach: ”Soms krijgen we 10 jaar na afwerking een berichtje: nog eens bedankt, ik ben hier gelukkig, het licht valt zo mooi binnen. Dat is toch het enige wat je kan vragen.”