VOOR ELK LASROOKPROBLEEM EEN OPLOSSING

Het belang van lasrookafzuiging kan niet genoeg worden benadrukt. Tijdens het lassen komen namelijk een groot aantal lichaamsvreemde stoffen vrij. Zware metalen kunnen op termijn schadelijk zijn voor de gezondheid. Dit vooral bij hooggelegeerde metalen, wanneer de toegevoegde hulpmiddelen in de op zich onschadelijke legering tijdens het lassen vrijkomen. Omdat iedereen in een omgeving met zuivere lucht moet kunnen werken, is lasrookafzuiging aangewezen. Het is belangrijk dat de afzuiging afgestemd wordt op de specifieke omstandigheden in de werkomgeving.

WAT IS ER SCHADELIJK AAN LASROOK?

Vooreerst is het belangrijk om te weten wat lasrook is en wat het nu zo schadelijk maakt.

Metaalspatten en metaaldamp

Lasrook bestaat uit metaalspatten en -dampen die ontstaan door de hoge temperaturen die tijdens het lasproces worden bereikt. Een deel van het smeltende metaal komt vrij in de vorm van microspatten, terwijl de metaaldamp ontstaat omdat de smelttemperatuur van het materiaal wordt bereikt en het metaal sublimeert. Zowel vloeibare als gasvormige deeltjes zullen onder invloed van de aanwezige zuurstof ook oxides vormen. Die zijn eveneens schadelijk.

Gevaarlijke stoffen

Zowat alle hooggelegeerde rvs-kwaliteiten bevatten metalen die de gezondheid kunnen schaden bij een langdurige blootstelling. Chroom-6, nikkel, arsenicum en cadmium zijn kankerverwekkend. Mangaan kan zenuwschade veroorzaken en kobalt veroorzaakt schade aan de bloedvaten. Men kan nog een tijdje doorgaan met dit lijstje aan te vullen, want het stopt niet bij het lassen zelf.

Slijpstof

Bij de lasvoorbereiding en -afwerking komen er immers nog extra schadelijke stoffen vrij. Naast de gekende, sterk verhitte metaaldeeltjes die bij het slijpen ontstaan, gaat het hier vooral over de stoffen waarvan de slijpschijven zijn gemaakt en die tijdens het slijpen vrijkomen. De mogelijke gezondheidsrisico's zijn hier vooral irritatie en blijvende beschadiging aan de luchtwegen en de longen door het vrijkomen van zeer fijne stofdeeltjes bestaande uit kwarts, zandsteen, granaat enz. Een langdurige blootstelling aan deze stoffen kan silicose veroorzaken, beter bekend als stoflong.

Olienevels

Naast deze voor de hand liggende bronnen van vervuiling is er nog een andere, minder bekende bron. De oliemengsels die worden gebruikt om de te lassen stukken op maat te zagen, blijven op het metaal zitten en worden tijdens het lassen ook verhit. Hierdoor komen de beruchte dioxines vrij, die kankerverwekkend zijn.

DEELTJESGROOTTE BEPAALT HET GEVAAR

In de samenstelling van de lasrook speelt het materiaal een grote rol, maar het grootste probleem is de grootte van de vrijgekomen deeltjes. Zo is zowat 65% van de lasrook niet eens zichtbaar met het blote oog, omdat de deeltjes te klein zijn. De grootste hoeveelheid van deze lasdeeltjes heeft een grootte tussen de 0,1 en 0,5 µm, wat ongeveer de grootte is van bacteriën en virussen. Deze kleine deeltjes klitten na verloop van tijd samen tot deeltjes van 1 tot 7 µm. Het zijn deze deeltjes die het grootste gezondheidsgevaar meebrengen, omdat ze diep in de longen kunnen doordringen en niet worden uitgestoten door de trilhaartjes van onze luchtwegen. De haartjes merken die kleine deeltjes niet op, waardoor het natuurlijke afweringsmechanisme dus niet op gang komt.

Omgeving van de lasser

De deeltjes in de omgeving van de lasser zijn typisch 2 µm en kleiner, en zijn dus allen potentieel gevaarlijk. De zichtbare rook in de werkplaats wordt gevormd door veel grotere en zwaardere deeltjes die zullen neerslaan als zwart stof op de oppervlakken in de werkplaats. Deze rook kan uren in de lucht blijven hangen als er geen ventilatie is voorzien om deze rook af te voeren.

Industrie is zich bewust van het probleem

Het gros van de bedrijven is zich - zeker de laatste tien jaar - meer bewust geworden van de problemen die lasrook en slijpstof veroorzaken bij hun personeel. Ook de productiemiddelen en toestellen ondervinden er last van, waardoor hun levensduur negatief beïnvloed wordt.

"Het is belangrijk om lasrookafzuiging af te stemmen op de specifieke omstandigheden in de werkomgeving"

REGELGEVING

De gezondheidsrisico's zijn dus genoegzaam bekend en de wetgever heeft dit ook in de regelgeving gegoten, die echter nogal kan verschillen van land tot land. In België is de wettelijk bepaalde grenswaarde (MAC-TGG-8) voor lasrook 5 mg fijn stof per m³, gemeten over een tijdgewogen gemiddelde van 8 uur, terwijl dit in Nederland maar 1 mg is. Deze laatste grenswaarde is ook die van de Europese Unie en is een gezondheidstechnische drempel. Dit betekent dat de installatie voor de rookafzuiging zodanig gedimensioneerd moet zijn dat er te allen tijde een maximumconcentratie van 1 mg/m³ gemeten mag worden op om het even welk punt in de productieruimten.
Inspecteurs van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg controleren tijdens hun bezoek hoe het gesteld is met de preventiemaatregelen tegen lasrook. In geval van inbreuken op de regelgeving zullen er eerst correctieve, en bij zich herhalende tekortkomingen, ook repressieve acties worden ondernomen.

ANALYSE VAN SPECIFIEKE OMSTANDIGHEDEN

Uit het bovenstaande is het wel duidelijk dat een goede - lees: perfect op de bestaande werkomstandigheden afgestelde - lasrookafzuiging van het grootste belang is voor het personeel en het bedrijf in het algemeen. Om een oplossing te vinden voor de lasrook, kan men bij de analyse van de werkomstandigheden het best een arbeidshygiënische strategie volgen. In Nederland is dit in de Arbowet beschreven. Er wordt eerst naar de bron van de lasrook gekeken, om vervolgens naar de volgende stap van de strategie over te gaan.

In de praktijk bestaat de oplossing dikwijls uit een combinatie van de vier volgende stappen:

1. Lasrook verminderen of vermijden
2. Lasrook afzuigen bij de bron
3. Mens en bron scheiden
4. Algemene ventilatie en filtratie

Voor al deze stappen zijn er verschillende systemen te vinden op de markt, die we hieronder in detail bespreken.

AFZUIGSYSTEMEN

Lasrook afzuigen bij de bron

Vooreerst kun je de lasrook afzuigen met flexibele afzuigarmen, die de lasrook en het slijpstof direct bij het lasproces weghalen. Ze zijn leverbaar in metalen buizen, kunststof en flexibele slangen die een verschillend werkbereik kunnen hebben door het gebruik van verlengarmen. Die kunnen op hun beurt op rails worden gemonteerd, waardoor deze systemen zowat onbeperkt in te zetten zijn. Ze kunnen worden gekoppeld aan een directe aanvoer of een stationair of zelfs mobiel filtratiesysteem. Belangrijk is dat de filtersystemen in het algemeen volledig aan te passen zijn aan de bestaande situatie. Zo zijn er verschillende filters voor elke vervuilingssoort, met een zelfreinigend systeem of met vervangingsfilters. De filtersystemen zijn doorgaans ook modulair opgebouwd, zodat ze zowel voor een of meerdere armen kunnen worden gebruikt of aangesloten kunnen worden in een compleet systeem.

Hoogvacuümsysteem (hvc)

De jongste jaren zit ook de toortsafzuiging d.m.v. een centraal hoogvacuümsysteem in de lift. Dit systeem werkt door een grote onderdruk te combineren met de kleine diameter van de afzuigmond, waardoor de lasrook met hoge snelheid wordt afgevoerd. Het grote voordeel van dit systeem is het geringe luchtdebiet dat nodig is om toch tot een goed resultaat te komen. Het systeem is ideaal voor kleine ruimten en inzetbaar voor elk gebruik, zoals op een toorts, maar ook bij het slijpen of zelfs het stofzuigen. Door het beperkte debiet zijn de leidingen kleiner en is er nauwelijks sprake van warmteverlies.

"De gezondheidsrisico's van lasrook zijn gekend en de wetgever heeft dit ook in een regelgeving gegoten. Die kan echter nogal verschillen van land tot land"

Afzuigkappen

De plaatsing van afzuigkappen heeft de voorkeur wanneer de mogelijkheid bestaat om een specifiek lasgebied af te bakenen, zoals bij een installatie met een lasrobot. Ook wanneer een bronafzuiging technisch niet kan, omdat er een te grote beweegradius is, bieden afzuigkappen een oplossing. Met deze systemen worden, naast de lasrook, ook de olienevel en andere aerosolen uit de werkplaats gehaald.

Werkbankafzuigingen

Een werkbank met onder- en achterafzuiging is een combinatie van een lastafel met een afzuig- en filtratiesysteem. Deze tafels kunnen overal worden geplaatst en kunnen worden aangesloten op bestaande afvoerleidingen.

Ruimtelijke reinigingssystemen

In sommige gevallen is geen van de bovenstaande systemen toe te passen. Bijvoorbeeld in een werkplaats zonder vaste werkstations en laswerken waar er een grote mobiliteit vereist wordt van de lasser. Doorgaans wordt er dan een persoonlijke lasrookbescherming met filter en overdrukmasker gebruikt, maar daarmee lost men het probleem van de achtergrondvervuiling van de lasrook en de nevel niet op. Een oplossing voor dit probleem is een ruimtelijk reinigingssysteem dat het volledige volume lucht van de werkplaats vermengt en constant filtert. Daarvan zijn er twee types: een dilutersysteem dat bestaat uit op zichzelf staande filtertorens die op strategische plekken worden neergezet om de lucht te reinigen, of een push-pullsysteem dat de opgestegen lasrooklaag opvangt tussen een aanzuig- en uitblaaskanaal dat vervolgens gefilterd wordt en terug in de werkplaats wordt geblazen. Beide systemen beogen hetzelfde: het beheersbaar maken van de achtergrondconcentratie van lasrook door een continu recirculatieproces van vuile en schone lucht.

UITSTOOT VAN DE VERVUILDE LUCHT

De vervuilde lucht die rechtstreeks naar buiten wordt afgevoerd, mag niet zomaar worden uitgestoten, maar moet eerst worden gefilterd. In grotere werkplaatsen waar in de winter dure warmte en in de zomer even dure koelte wordt afgezogen, zal men er eerder voor opteren om de warme of koele lucht gedeeltelijk of volledig opnieuw te gebruiken na een grondige filtratie en reiniging van de lucht.

UITDAGINGEN IN DE TOEKOMST

Lasrook zal altijd deel blijven uitmaken van het beroep, maar de manier waarop we ermee omgaan, verandert voortdurend. Nu de meesten het proces van bewustwording hebben doorlopen, wordt er niet alleen naar een goede afzuiginstallatie gezocht, maar wordt er ook met andere zaken rekening gehouden. Denk daarbij aan zaken zoals energieverbruik, gebruiksgemak, onderhoudsgemak, een maximale warmterecuperatie enz. Daarnaast zal er ook rekening moeten worden gehouden met de steeds veranderende wetgeving en strengere emissienormen. 

Met dank aan Kemper, Nederman en Plymovent