Na-isoleren blijft waardevol, maar is nooit zonder risico

Toelichting bij waarschuwing VEKA over vochtproblemen bij na-isoleren met minerale wol

Eind juni 2024 kwam het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) met een waarschuwing over de na-isolatie van spouwmuren met minerale wol. Een aankondiging die niet zomaar uit de lucht kwam vallen. Want wat bleek? De eerste echte probleemgevallen werden al eind 2020 gesignaleerd. Belgian Construction Certification Association (BCCA), een geaccrediteerde certificatie-instelling voor de bouwsector, werd ingelicht over meerdere vochtschadegevallen door ingeblazen minerale wol in bestaande spouwen. Wat houdt deze waarschuwing in en wat betekent het concreet voor de aannemer? Wat met de gedupeerden? Uw vakblad zocht het uit. 

Piek in aantal schadegevallen

Wie luidde de alarmbel? 

BCCA kreeg eind 2020 een stijgend aantal meldingen binnen via installateurs, maar ook rechtstreeks van particulieren.

Ellen De Bolster, coördinator voor na-isolatie van spouwmuren en sectorverantwoordelijke voor PU-vloerisolatie bij BCCA - SECO: "Het was vooral de plotse toename van het aantal schadegevallen dat bij ons de alarmbellen deed afgaan. Meer vochtschadegevallen, en wat in het bijzonder opviel: meer gelijkaardige vaststellingen."

Reden genoeg dus om deze cases van dichterbij te bekijken. "In eerste instantie wilden we nagaan of er geen sprake was van frauduleuze praktijken of van probleemgevallen ten gevolge van onvoldoende kwaliteitszorg." 

Over welk soort schade gaat het en wat ligt aan de oorsprong?

Het gaat hoofdzakelijk over vochtschade bij gevels die (zuid)westelijk georiënteerd zijn en sterker blootgesteld worden aan regen en wind. Onderzoek toont daarenboven aan dat glaswol in een alkalische omgeving op lange termijn kan worden aangetast.

De Bolster: "Tijdens diverse onderzoeken is vastgesteld dat de spouw op zich al een alkalische omgeving vormt. Als de ingebrachte glasvezels onvoldoende beschermd zijn – bijvoorbeeld door aantasting van de beschermlaag – bestaat het risico dat de pH-waarde nog verder stijgt, met alle gevolgen van dien: verdere aantasting van de glasvezels en vochtschade ter hoogte van de spouwmuur."

Wat is de omvang van het probleem?

In slechts zo'n 0,4% van de tot nu toe uitgevoerde 50.000 dossiers werd schade vastgesteld. Dat komt neer op zo'n 150 à 200 schadegevallen die daadwerkelijk bekend zijn.

"In de praktijk zijn het er waarschijnlijk meer. Sommige aannemers beschikken niet meer over een ATG-certificaat en rapporteren daarom ook hun schadegevallen niet langer aan BCCA. Andere aannemers, wel in het bezit van een geldig ATG-certificaat, rapporteren – ondanks de meldingsplicht – niet altijd al hun schadegevallen aan BCCA."

"Slechts sporadisch wordt BCCA ingelicht via de particulier. Bij de geregistreerde schadegevallen van aannemers, wordt mogelijk ook bij de behandeling van vochtklachten een bepaalde diagnose van de schade gesteld. Daarna wordt het onderzoek naar de oorzaak van de klacht gestaakt, zonder te kijken of de klacht ook binnen het nieuwe schadefenomeen valt. Hierdoor blijft dergelijk schadegeval onder de radar.”

De 'Bijzondere Commissie'

Eind 2020 werd BCCA op de hoogte gebracht, niet veel later werd een 'Bijzondere Commissie: Na-isolatie van spouwmuren' opgericht. Wie waren de actoren rond de tafel?

"Toen BCCA eind 2020 van de vochtproblemen op de hoogte werd gebracht, nam de certificatie-instelling meteen het initiatief en riep het de 'Bijzondere Commissie: Na-isolatie van Spouwmuren' in het leven."

Op 28 januari 2021 vond de eerste vergadering van de 'Bijzondere Commissie' plaats. Rond de tafel zaten afgevaardigden van verschillende universiteiten, grondstoffenleveranciers/ATG-houders van een op dat moment geldige ATG voor een 'Minerale Wol-systeem', en vertegenwoordigers van de gecertificeerde installateurs (Embuild en Bouwunie) en VEKA.

Wat werd er besproken tijdens de commissie?

"We hebben eerst en vooral de situatie toegelicht en de verschillende schadegevallen op tafel gelegd. Omdat BCCA slechts één partij is, hebben we ook geanonimiseerd gevraagd naar de ervaringen van de partners. Vervolgens zijn de leden van de commissie beginnen uitzoeken wat er aan de hand was en is vrijwel meteen beslist om een onderzoek te openen naar de oorzaken van de gemelde problemen. Er werd in dat kader door BCCA ook een enquête gevoerd naar de schadegevallen van de gecertificeerde aannemers."

    

De experts van UGent onderzochten diverse cases en kwamen – rekening houdend met het aantal schadegevallen, het feit dat het BCCA-kwaliteitskader bestaat en dat dit met de deskundigen verder geoptimaliseerd wordt – tot de conclusie dat na-isoleren een nuttige methode blijft om met beperkte investeringen de thermische prestaties van een gebouw te verbeteren. 

De Bolster: "De techniek werd door alle belanghebbende partijen als zeer betrouwbaar beschouwd. Dat vertrouwen is, ondanks de schadegevallen, niet geschonden. Er moeten echter wel een aantal kanttekeningen gemaakt worden. Cruciaal is dat de aannemer zich steeds aan de regels houdt, en zich ervan bewust blijft dat het om een niet risicoloze techniek gaat, ongeacht met welk isolatiemateriaal men werkt. Aannemers werken dus best enkel en alleen met betrouwbare producten: producten waarvoor een geldige ATG bestaat." 

"Producenten dragen ook verantwoordelijkheid, zij moeten doordrongen blijven van het feit dat hun product onder niet ideale en moeilijk vooraf in te schatten omstandigheden wordt gebruikt."

Wat doen jullie met de bevindingen? 

"Op basis van de vaststellingen en het overleg wil de commissie advies formuleren aan BUtgb en BCCA, waarna het tot een gedragen beslissing kan komen om een actualisatie door te voeren van de evaluatiemethoden voor de goedkeuring van de geschiktheid van de isolatiesystemen, de beoordeling van de producteigenschappen en de beoordeling van de risico's bij toepassing."

Verstrenging van de certificatie-eisen

Als blijkt dat de certificatie-eisen verstrengd moeten worden, dan wordt dit eerst besproken met vertegenwoordigers uit de sector binnen een specifieke commissie. Komt er een consensus en worden deze verstrengingen bekrachtigd, dan wordt elke belanghebbende partij hiervan op de hoogte gesteld. Of die partijen zich dan ook houden aan deze wijzigingen/verstrengingen, wordt steevast gecontroleerd en gemonitord door BCCA.

"Bij de jaarlijkse beoordelingen van installateurs en producenten controleren we of alle actoren zich houden aan deze regels: zowel via (half)jaarlijkse audits ter plaatse, als via steekproeven op werven en desktopcontroles", zegt De Bolster.

Herziening STS 71-1 en aanpassing TV 246

Sinds de oprichting van de commissie is er zeer veel data verzameld. De informatie waarover Buildwise beschikt, wordt gebruikt om de referentiedocumenten te actualiseren. "De werkgroep voor de herziening van STS 71-1 is nog volop bezig met de herwerking en het updaten van deze referentiedocumenten. Op dit moment bestaat er nog geen werkgroep voor de herziening van de TV 246. Het is nog onduidelijk of het noodzakelijk zal zijn om de TV 246 te herzien."

"Er is geen deadline vastgesteld voor de publicatie van de herziening van de STS 71-1, maar het wordt verwacht dat dit op relatief korte termijn zal gebeuren. Zodra de aanpassingen officieel bekend zijn, past BCCA de bestaande vorming en opleiding voor aannemers aan. "Er worden jaarlijks sessies georganiseerd voor personen die - namens een gecertificeerd installatiebedrijf - de geschiktheid van spouwmuren voor de na-isolatietechniek moeten beoordelen."

De techniek is niet zonder risico's

Moet er een halt worden toegeroepen aan het inblazen van minerale wolisolatie in situaties zoals hierboven beschreven?

"We zien vooralsnog weinig redenen om dit te doen", antwoordt De Bolster. Zolang de Technische Goedkeuringen ATG van kracht blijven en er geen restricties in worden opgenomen, zijn er voor BCCA onvoldoende argumenten om een 'stop' door te voeren met betrekking tot het inblazen van minerale wolisolatie. "We blijven de situatie op de voet volgen en ondernemen, indien nodig, actie."

"Het na-isoleren van spouwmuren is en blijft sowieso een eerste stap naar een grondige renovatie. Ook in het kader van het 'warmtepompklaar' maken van een woning kan het zeker nuttig zijn. De techniek is echter niet zonder risico's. Daarom is het belangrijk dat zowel de geschiktheid van de gebruikte producten wordt aangetoond, als die van de spouw. Er kan in geen geval veralgemeend worden. Het is echt een case-by-case verhaal."

"Het is ook belangrijk om weten dat de schade niet alleen te wijten is aan blootstelling aan regen en wind. Er zijn meerdere factoren die aan de basis (kunnen) liggen. Het is perfect mogelijk dat van twee verschillende woningen die aan dezelfde omstandigheden worden blootgesteld, slechts één vochtschade ondervindt."

BCCA adviseert mensen die te maken krijgen met dergelijke probleemgevallen om eerst aan te kloppen bij de aannemer. "Elke installateur heeft een tienjarige aansprakelijkheid voor de door hem uitgevoerde werken. Als blijkt dat de aannemer correct heeft gehandeld, dan kan hij op zijn beurt de producent aanspreken. Elke producent behoudt namelijk een bepaalde productaansprakelijkheid volgens de 'Wet betreffende de aansprakelijkheid voor producten met gebreken'."

Als er geen duidelijke oorzaak gevonden kan worden, is het aan de rechtbank om te bepalen wie effectief de verantwoordelijkheid draagt bij een geschil.

Aannemers kiezen vaker voor zekerheid

Hoe reageren aannemers op de waarschuwing?

De waarschuwing heeft vooralsnog geen al te grote invloed op de activiteiten van de aannemer zelf. De Bolster: "De kleinere bedrijven en eenmanszaken voelen wel de impact van die waarschuwing. Ze ervaren het als een 'aanval' op hun commerciële activiteiten, zeker omdat specifiek vermeld wordt dat het gaat om minerale wolisolatie. We merken niet dat sommige aannemers er nu sneller de brui aan geven, maar we constateren wel dat degenen die twee isolatiesystemen aanbieden (EPS en glaswol bijvoorbeeld) sneller schakelen naar het systeem dat 'niet onder vuur' ligt, in dit geval EPS. Vooralsnog heerst er geen paniek of schrik bij aannemers. "

Zijn er specifieke aanbevelingen die BCCA communiceert aan aannemers?

Zolang een product over een Technische Goedkeuring ATG beschikt, is het veilig om te gebruiken. "Wij hebben geen weet van geldige verhoogde risico's die gepaard gaan met het toepassen van dergelijk isolatiemateriaal. Het risico wordt als 'aanvaardbaar' beschouwd. Als blijkt dat er toch iets mis is met het product, wordt de Technische Goedkeuring gewijzigd, beperkt of kan de geldigheid ervan ingetrokken worden", vertelt De Bolster.

De certificatie-instelling voor de bouwsector roept aannemers op om zorgvuldig te werk te gaan. Een inadequate voorbereiding, een onvolledige inspectie of foutieve inschatting kunnen ernstige gevolgen hebben.

"Het is cruciaal dat aannemers de spouw vooraf goed inspecteren en beoordelen of deze effectief geschikt is voor na-isolatie. Ga verder dan een visuele controle en probeer uit te zoeken in welke staat de gevel zich bevindt."

Als er schade wordt vastgesteld, wat zijn dan de eerste stappen die genomen moeten worden?

"BCCA raadt aan om aangetaste isolatie zo snel mogelijk te verwijderen. Vervolgens dient per geval te worden bekeken wat de parameters zijn die hebben bijgedragen aan de daadwerkelijke schade. Alleen op deze manier kunnen aannemers de mogelijke oorzaken elimineren totdat ze bij de juiste oorzaak uitkomen."

Zijn er alternatieven die wel overweg kunnen met de situaties zoals eerder in het artikel beschreven?

"Het is mogelijk dat bepaalde isolatieproducten als geschikter worden beschouwd in bepaalde bouwomgevingen of -oriëntaties. Dit moet dan verduidelijkt worden in de toepassingsvoorwaarden voor elk individueel product, bovenop de toepassingsvoorwaarden die gelden voor alle minerale wolproducten", antwoordt De Bolster.

Grondige voorbereiding kan risico op schade beperken

Hoewel na-isolatie voordelen biedt, moeten aannemers zich bewust zijn van de risico’s. Een fout in de voorbereiding of uitvoering kan leiden tot ernstige problemen voor zowel klanten als de aannemer zelf. De boodschap van BCCA is duidelijk: kies voor grondige inspecties, werk met gecertificeerde materialen en blijf up-to-date met de nieuwste richtlijnen. Alleen op die manier kunnen aannemers het vertrouwen van hun klanten behouden en schadegevallen voorkomen.

Hoe wordt een certificatieschema samengesteld?
Certificatieschema’s van BCCA zijn gebaseerd op referentiedocumenten, zoals Europese normen, publicaties van FOD Economie en de Technische Voorlichtingen (TV) van Buildwise. Deze schema’s bevatten de technische specificaties en richtlijnen waaraan partijen en producten moeten voldoen. Alles wordt gegroepeerd in een toepassingsreglement dat duidelijk de eisen uiteenzet voor certificatie.

Welke partijen zijn betrokken bij het certificatieschema 'Na-isolatie van spouwmuren'?
Grondstofproducenten: Deze bedrijven moeten beschikken over een grondstofcertificaat en worden gecontroleerd op productieprocessen en eindkwaliteit.
ATG-houders: Dit zijn de partijen die een systeem op de markt brengen. Voor bijvoorbeeld spouwmuurisolatie definiëren zij hoe materialen gecombineerd moeten worden.
Installateurs: Aannemers die isolatie plaatsen, moeten dit doen volgens de richtlijnen van de ATG-houder en worden eveneens gecertificeerd.

Het ATG-certificatieschema 'Na-isolatie van spouwmuren' is atypisch omdat er drie verschillende partijen bij betrokken zijn. In de meer 'standaard' ATG-certificatieschema's van BCCA is dit meestal beperkt tot een partij (namelijk de producerende partij). Het certificatieschema 'Na-isolatie van spouwmuren' heeft echter als doel de in-situ gerealiseerde prestaties te verduidelijken, waardoor niet alleen de producerende partij (grondstofleverancier + ATG-houder), maar ook de installerende partij in het certificatieschema opgenomen zijn.
In 'standaard' ATG-certificatieschema's wordt ook geen onderscheid gemaakt tussen grondstofleverancier en ATG-houder. Daar is de gecertificeerde partij de ATG-houder (die meestal tevens de grondstofleverancier is).

* Wat is SECO en wat doet het?
SECO is een controlebureau dat zich richt op bouwprojecten. Een van de belangrijkste taken is het verstrekken van informatie aan verzekeringsmaatschappijen over de tienjarige garantie op bouwprojecten. Daarnaast controleert SECO bouwplaatsen om te garanderen dat projecten voldoen aan kwaliteits- en veiligheidseisen.

Wat is BCCA en waarin verschilt het van SECO?
BCCA is een certificatie-instelling. Waar SECO zich richt op controle van projecten en werven, houdt BCCA zich bezig met de certificatie van producten, systemen en personen in de bouwsector. Dit betekent dat BCCA controleert of bouwproducten en -diensten voldoen aan vastgestelde normen. Het onderscheid zit ook in de erkenning: BCCA is BELAC-geaccrediteerd, wat betekent dat het bevoegd is om certificatieprocessen te beheren volgens strikte criteria.

Wat is BUtgb en wat is de link met BCCA?
BUtgb, de Belgische Unie voor de Technische Goedkeuring in de Bouw, is een vereniging van instellingen en organisaties die bijdragen aan de beoordeling, goedkeuring en certificatie van bouwproducten om op die manier het vertrouwen in de geschiktheid voor gebruik van deze producten te vergroten. Voor isolatieproducten en -systemen wordt er gewerkt met SECO en Buildwise als Goedkeuringsoperatoren. SECO en Buildwise installeren en beheren als Goedkeuringsoperator de structuren volgens de regels die opgesteld werden onder toezicht van de BUtgb. BCCA past als Certificatieoperator de certificatieschema's toe waarvan het concept werd aanvaard door de BUtgb.

Wat is een STS? Waarvoor staat TV? 
De STS zijn referentiedocumenten die door de FOD Economie zijn uitgegeven. Ze leveren een bijdrage aan de realisatie van bouwwerken volgens de regels van de kunst en goed vakmanschap. Ze zijn in de eerste plaats bestemd voor de voorschrijvers en ontwerpers en, rechtstreeks of onrechtstreeks, voor de bouwheer.

Technische Voorlichtingsnota's (TV's)
Technische Voorlichtingsnota's (TV's) zijn referentiedocumenten die door Buildwise, het vroegere WTCB, zijn uitgegeven. Ze bieden richtlijnen en aanbevelingen voor het ontwerp en de uitvoering van specifieke bouwwerken.