De slimme meter, er is geen ontkomen aan

DE SLIMME METER, ER IS GEEN ONTKOMEN AAN

Elektriciteitsnet heeft nood aan meer informatie om goede werking in de toekomst te verzekeren

“Een prijskaartje van 2 miljard voor Vlaanderen, 1,5 voor Wallonië en 500 miljoen euro voor Brussel, terwijl slechts een minderheid de vruchten kan plukken van de voordelen van een slimme meter." De kritiek op het voorstel om in elk huis slimme meters te voorzien, is niet mals. Hoewel de uitgevoerde kosten-batenanalyses voor een volledige uitrol niet overtuigend positief bleken, blijft de optie van slimme meters toch openstaan. Er is meer informatie- en communicatietechnologie op het net nodig om een goede elektriciteitsvoorziening te kunnen waarborgen.

SLIMME METERSYSTEMEN VOOR ELEKTRICITEIT

Huidige situatie

Tot op de dag van vandaag zijn de meeste woningen in België uitgerust met de traditionele elektromechanische meters. Deze meters registreren het elektriciteitsverbruik op een analoog telwerk (met mechanisch draaiende telwielen). De gebruiker zelf of een meteropnemer in opdracht van de netbeheerder tekent de meterstand ter plaatse op en op basis van de doorgegeven meterstand wordt de eindafrekening opgemaakt. Aan deze manier van werken komt er binnenkort een einde. Elektromechanische meters zullen in de nabije toekomst immers niet meer worden aangeboden door meterleveranciers. De productie ervan wordt stopgezet. De nieuwe generatie bestaat uit elektronische meters. Die registeren het verbruik digitaal en bieden de mogelijkheid om meer te doen dan enkel het verbruik te meten. Ze kunnen als slimme meters worden ingezet door er informatie- en communicatietechnologie aan toe te voegen.

Wat zijn slimme meters?

Net zoals de huidige meters meten elektronische meters het elektriciteitsverbruik (slimme elektriciteitsmeters kunnen zelfs worden ingezet om het aardgas-, water- en warmteverbruik te meten door de aardgas-, water- en warmteverbruiksmeters aan de elektriciteitsmeters te koppelen). De meters zelf zien er niet spectaculair anders uit, behalve dat het klassieke telwerk is vervangen door een elektronische display en dat de meter niet meer met bewegende mechanische componenten werkt. Die elektronische meters kunnen als slimme meters ingezet worden door ze aan de slimme elektriciteitsmeter te koppelen, waardoor ook die meters dus info kunnen verwerken, versturen en ontvangen.

Hoe zijn ze opgebouwd?

De belangrijkste onderdelen van de slimme meter zijn het meetgedeelte, de processor en het geheugen, en de communicatiemodule.

Afhankelijk van het communicatiemedium zijn twee types modules het meest populair: via het elektriciteitsnet (PLC) of het gsm-netwerk (GPRS). Netbeheerders die een kabel-tv-netwerk beheren, zoals Infrax, maken ook gebruik van ethernetmodules die via een kabelmodem aangesloten worden op het kabelnetwerk.

PLC (power line communication): de gegevens worden verstuurd via het elektriciteitsnet. De communicatie gebeurt in twee stappen. Eerst wordt de info via het laagspanningsnet in de straat (via een PLC-communicatiemodem in de meterkast) verzonden. De gegevens worden dan naar het middenspanningsnet gestuurd en op verschillende punten op het middenspanningsnet worden de gegevens van een aantal meters verzameld. Vanuit die punten wordt de info via internet (een breedbandmodem) naar de centrale gestuurd. De slimmemeterinstallatie moet nog van een filter voorzien worden (om ruis van andere elektrische apparatuur in de woning tegen te gaan) en eventueel van een breedbandmodem (voor meters die een breedbandverbinding hebben met de centrale). Wallonië en Brussel prefereren (bij een volledige uitrol) een module die werkt volgens dit communicatiesysteem. Indien de slimme meters op een nichemarkt ingezet worden, verkiezen beide gewesten de GPRS-gestuurde communicatiemodule.

GPRS: de slimme meter stuurt en ontvangt gegevens over het gsm-netwerk. Net zoals een gsm-toestel spraak doorstuurt en ontvangt via de opgestelde gsm-antennes, stuurt en ontvangt de communicatiemodule van de slimme meter digitale data via de opgestelde gsm-antennes. De communicatiemodule beschikt over een simkaart. Het is vereist dat de slimme meter in een lokaal wordt geplaatst waar er bereikbaarheid is van de gsm-signalen. De distributienetbeheerders in Vlaanderen gebruiken liever de GPRS-gestuurde communicatiemodule, omdat dit een geleidelijke uitrol over twintig jaar mogelijk maakt.

Waarom slimme meters?

Het elektriciteitsnet, zoals dat honderd jaar geleden werd gebouwd ten behoeve van de elektriciteitsvraag, kent (bijna) geen opslagcapaciteit. Alle stroom die wij verbruiken, moet ergens realtime worden geproduceerd. De productie en het verbruik van elektriciteit moeten dus continu in evenwicht zijn (hetzelfde geldt voor gas). Die balanshandhaving wordt in de praktijk gerealiseerd door het opstellen van energieprogramma's. In die energieprogramma's wordt er op voorhand afgesproken wie hoeveel elektriciteit zal opwekken en wie hoeveel elektriciteit zal afnemen van het net. Ook de netbeheerders geven door hoeveel elektriciteit ze zullen genereren en hoeveel ze er zullen verbruiken (de netbeheerder neemt dus de programmaverantwoordelijkheid van de kleinverbruikers over).

Wie zich niet aan het energieprogramma houdt (bv. minder elektriciteit afneemt dan afgesproken), krijgt de rekening gepresenteerd. Logisch is het dus dat duurzaam geproduceerde elektriciteit, die zo veranderlijk is als het weer, het bestaande systeem op de helling zet. Energie komt niet meer enkel uit de regelbare centrales, maar komt nu overal vandaan. Die energiestromen heb je dus moeilijker in de hand. Bovendien zal het elektriciteitsnet in de toekomst te kampen hebben met een hogere gelijktijdigheid van afname. Nu wordt maximaal 30% van het totale netvermogen gelijktijdig verbruikt. Dat zal in de toekomst meer zijn (met de komst van elektrische wagens, warmtepompen ...). Wat maakt dat er meer informatietechnologie- en communicatietechnologie nodig is om de werking van het net in goede banen te leiden. Slimme meters kunnen daarbij helpen.

KOSTEN-BATENANALYSE

Functionaliteiten slimme meters

Behalve hun basisfunctie, het meten van het verbruik, hebben slimme meters ook nog andere functionaliteiten. Die functionaliteiten verschillen per Europese lidstaat, want hoewel Europa het gebruik van slimme meters aanmoedigt, legt de Europese regelgeving niet exact op over welke functionaliteiten de slimme meter moet beschikken (bijvoorbeeld in Nederland besliste men dat de energietoevoer toch niet op afstand mag worden afgesloten). In maart 2012 publiceerde de Europese Commissie wél aanbevelingen over wat de slimme meter moet kunnen. Europa vindt het belangrijk dat:

de slimme meter een gedetailleerd beeld van het verbruik levert door het verbruik minstens om het kwartier te registreren.

het door de slimme meter geregistreerde verbruik voor de consument makkelijk raadpleegbaar is (bijvoorbeeld via de smartphone of via een driemaandelijkse briefwisseling).

de slimme meter in twee richtingen kan communiceren: van de consument naar de netbeheerder en omgekeerd;

de netbeheerder de slimme meter frequent op afstand kan/mag uitlezen;

de slimme meter de mogelijkheid biedt om de verbruiker geavanceerde tariefstelsels (meer dan dag- en nachttarief) aan te bieden;

de netbeheerder de meter op afstand kan aan- of afsluiten en ook toegang tot de energie kan beperken.

De Vlaamse regulator van de elektriciteits- en gasmarkt (VREG), aan wie de Vlaamse overheid gevraagd heeft om te onderzoeken over welke functionaliteiten de slimme meter minimaal moet beschikken, sluit zich aan bij de aanbeveling van Europa en vindt daarbij dat een slimme meetinrichting voor elektriciteit:

het actuele vermogen en de actuele meterstand in kWh en kVArh (van de afgenomen en op het net geïnjecteerde elektriciteit voor de verschillende tariefperioden) moet registreren, weergeven en doorsturen;

de geregistreerde gegevens ten minste dagelijks op afstand met de netbeheerder moet uitwisselen, op een zodanige wijze dat de netbeheerder de uitgewisselde gegevens kan lezen en gebruiken;

de geldende tariefperiode moet doorsturen naar een applicatie die leesbaar en bruikbaar is voor de verbruiker;

moet registreren op welk tijdstip welke gegevens zijn uitgewisseld met de netbeheerder;

in voorafbetalingsmodus het betaalkrediet moet kunnen weergeven en doorsturen naar een applicatie die leesbaar en bruikbaar is voor de verbruiker;

moet zijn voorzien van een gebruikerspoort die geschikt is om applicaties op aan te sluiten (bijvoorbeeld een display om verbruiksgegevens op af te lezen);

in staat moet zijn om informatie van een andere meetinrichting (bijvoorbeeld een gasmeter) als een separate gegevensstroom te ontvangen, te registreren en door te sturen.

Het zou een voordeel zijn dat de meter in zowel Vlaanderen en Wallonië als Brussel over dezelfde functionaliteiten beschikt.

Baten slimme meter

De slimme meter met bovenstaande functionaliteiten biedt de volgende voordelen:

Omdat de verbruiker dankzij de slimme meter precies ziet hoeveel energie hij wanneer verbruikt, heeft hij het makkelijker om energie te besparen (er gaat 's avonds bv. te veel energie naar verlichting).

Op de slimme meter kan er via de gebruikerspoort een display worden aangesloten waarop de verbruiker een gedetailleerd overzicht van zijn verbruik kan aflezen. Op de gebruikerspoort kunnen er ook gebruikstoestellen (bijvoorbeeld een wasmachine) worden aangesloten die reageren op gunstige tarieven, bijvoorbeeld (home control).

De slimme meter registreert ook hoeveel energie een prosument (een consument die ook produceert via PV-panelen, bijvoorbeeld) op het net injecteert. Vroeger werd de teller gewoon teruggedraaid en had de klant op het einde van het jaar weinig inzicht in hoeveel energie hij dat jaar verbruikt had.

De netbeheerder kan nauwkeurig opvolgen hoeveel energie de aangesloten klanten verbruiken en opwekken.

De netbeheerder kan (dreigende) stroomtekorten of bevoorradingsproblemen beter voorspellen en dus ingrijpen om ze te voorkomen.

De slimme meter kan de meterstanden automatisch doorsturen naar het centrale uitleessysteem van de netbeheerder. Meterstanden doorgeven of meteropnames laten uitvoeren door de netbeheerder ter plekke is niet meer nodig.

Bij verhuizingen of gevallen waarin er wordt gewisseld van leverancier, zullen er minder discussies over de afrekening ontstaan omdat het niet meer mogelijk is om fouten te maken bij het bepalen van de meterstanden.

Kapotte meters en energielekken (illegaal aftappen) kunnen eenvoudiger opgespoord worden.

In plaats van enkel dag- en nachttarief kan de energieleverancier met een slimme meter genieten meerdere tariefperiodes aanbieden (op een zonnige dag is het energieaanbod bv. groter en liggen de tarieven lager).

De netbeheerder kan het systeem op afstand afsluiten (bijvoorbeeld bij renovatiewerken, voor de veiligheid).

De slimme meter kan ook dienstdoen als budgetmeter (waarbij de netbeheerder de toegang tot energie ook kan beperken).

De aardgasmeter kan worden aangesloten op de elektriciteitsmeter. De elektriciteitsmeter beschikt over de communicatiemodule en behandelt de gegevensstroom over gas.

Kosten slimme meter

De belangrijkste kostenposten zijn:

de investering in de slimme meters zelf;

de randapparatuur (bv. de displays). Het blijkt dat de energiebesparing door gebruikers hoger ligt bij een directe feedback van het verbruik (bv. via een display in de woning of door middel van feedback via internet, een smartphone ...). Indirecte feedback (bv. een maandelijkse factuur) werkt een vermindering van de energiebesparing in de hand;

de investering in datamanagement en communicatie;

de projectroll-outkosten, namelijk de kosten die worden gemaakt in de voorbereidings- en uitrolfase van de slimme meter.

INSTALLATIE

De slimme elektriciteitsmeters kunnen worden gemonteerd in een standaard meterkast 25S60. De installatie gebeurt door de netbeheerder (een voorbekabeld kader waarop de slimme meter wordt gemonteerd). Bij de installatie word je als elektricien dus niet zozeer betrokken. Wel kun je de vraag krijgen om een (kabel)verbinding tussen de slimme meter en een display tot stand te brengen.

Met dank aan: Brugel, Eloya, FEBEG, Infrax, Iskraemeco Benelux nv, Nelectra en de VREG