Focus op daglichtervaring en energieprestaties

Zonlicht en zonnewarmte naar onze hand zetten

Een kwaliteitsvolle zonwering reduceert het risico op oververhitting en de bijbehorende kos­ten voor actieve koeling. Zowel in rapporten over de klimaatverandering als de huidige EPB-regelgeving wordt een zonwering als energie-efficiënte oplossing aanbevolen. Energiebesparing is echter niet de enige reden om voor een zonwering te kiezen.

Van zonwering naar zon- en daglichtregeling

Nieuwe gebouwen mogen dan wel een verhoogd risico lopen op oververhitting, ook zij kunnen in de winter nog baten bij de warmte van de laagstaande zon of, 's nachts, bij de extra thermische isolatie die sommige zonweringssystemen (in gesloten toestand) bieden. Verder is ook de impact van het daglicht niet te onderschatten. Voldoende natuurlijk licht kan de nood aan en de kosten voor kunstverlichting aanzienlijk doen dalen én het heeft een positief effect op de productiviteit, de gezondheid en het welzijn van de gebruikers en/of bewoners. Bij dat laatste speelt bovendien ook de kleurweergave van het doorgelaten licht een rol. Hoe beter die aansluit bij de kleurweergave van het natuurlijke daglicht, uitgedrukt in CRI, hoe beter. Al is natuurlijk licht ook niet heiligmakend: te veel licht kan leiden tot verblinding of oververhitting.

Het is vandaag met andere woorden zaak om de zonwering zo veel mogelijk op de licht- en warmtebehoeften van het moment af te stemmen en die niet langer te beschouwen als een (statische) component van de gebouwenschil. In plaats daarvan wordt er steeds meer gesproken over zon- en daglichtregeling of -beheersing als geïntegreerd concept, waarmee architecten en aannemers bij voorkeur al tijdens de ontwerpfase rekening houden. Het spreekt voor zich dat daarvoor doorgaans wordt teruggegrepen naar dynamische systemen, die enerzijds toelaten om af te wisselen tussen zon­wering en zonnewinst, en anderzijds controle bieden over de hoeveelheid en de intensiteit van het invallende licht.

 

Doekzonwering past zich aan aan minimalistische architectuur

Screens blijven nog altijd een van de meest toegepaste – en toegankelijke – systemen voor een dynamische zonwering. Ze zijn relatief betaalbaar en makkelijk te be­dienen, dankzij de grote verscheidenheid van doeken, gemakkelijk af te stemmen op de behoeften en de esthetische voorkeur van de klant, en ze bewaren, volgens de doekkeuze, ook het zicht naar buiten toe. Vooral de minimalistische architectuur is vandaag een leidraad voor fabrikanten van doekzonweringssystemen.

Grotere oppervlakken

Het minimalisme viert op architecturaal vlak nog steeds hoogtij. Los van de energetische vereisten blijft men streven naar transparante gebouwen met grote glasoppervlakken en slanke bouwelementen. Er wordt dan ook steeds gezocht naar manieren om screens groter uit te voeren. Dankzij stormvaste uitvoeringen, waarbij de doeken met behulp van een speciaal ritssysteem in de geleiders opgespannen worden, kunnen er vandaag doeken van 4 tot wel 6 m breed geplaatst worden. Ook hoogtes tot 5 à 6 m zijn mogelijk, zij het in minder brede uitvoeringen. Zonder tussengeleiders kunnen er stormvaste screens uitgevoerd worden met max. oppervlaktes van ca. 22 m2 en ze kunnen weerstaan aan windsnelheden tot 90 à 120 km/h.

Onzichtbare plaatsing

Dergelijke onzichtbare systemen worden vaak vanaf de buitenzijde geplaatst, waardoor ze perfect toepasbaar zijn in passiefbouw­constructies. Om een perfect ingewerkt – en dus onzichtbaar – resultaat te garanderen, wordt wel aangeraden om het zonwerings­systeem al in een vroeg stadium van het ontwerpproces in acht te nemen. Over het algemeen zijn deze systemen, net als andere doekzonweringssystemen en afhankelijk van de grootte, zowel in een standaard- als in een stormvaste uitvoering te verkrijgen.Om naadloos aan te sluiten bij de minimalistische architectuur, worden de geleidingsprofielen van doekzon­weringssystemen daarnaast steeds slanker uitgevoerd of zelfs volledig in de spouw weggewerkt. Ook de kast kan vaak in de gevel weggewerkt worden en bij sommige systemen verdwijnt de onderlat verder volledig in de kast. Wanneer de screen zich in opgetrokken stand bevindt, is er dan met andere woorden geen enkel onderdeel van het zonweringssysteem meer zichtbaar.

Speciale oplossingen

Naast het aanpassen van de klassieke, horizontale doekzonweringssystemen aan een transparantere architectuur worden er ook verschillende nicheoplossingen ont­wikkeld. Zo bestaan er vandaag doekzonweringssystemen, specifiek gericht op schuiframen of glas-op-glashoekramen. De eerste schuiven zijwaarts open en volgen zo de logische openingsrichting van het raam. Op die manier kan de inval van zonlicht en -warmte beperkt worden zonder daarbij noodzakelijk de doorgang te belemmeren. Ook hierbij worden de kast en de geleiders zo onzichtbaar mogelijk ingewerkt. Door de onderste geleider van een afwateringssysteem te voorzien, worden mogelijke problemen vermeden.

Doekzonweringssystemen voor hoekramen rollen wel gewoon horizontaal af, maar zijn in de hoek voorzien van een ritssluiting in plaats van een extra kabel of profiel. Bij het neerlaten worden beide doeken door middel van de ritssluiting automatisch aan elkaar gekoppeld. Beide zijden kunnen zo tegelijk af- en opgerold worden, zonder dat er in de hoek een storend element hoeft te staan.

slimme beglazing

Wie liever helemaal niets extra's aan de gevel hangt, kan al langer kiezen voor een beglazing met geïntegreerde zonwering. Naast het grote aanbod van beglazingen met een sta­tische zonwerende functie – weinig interessant in termen van zon- en daglichtregeling of -beheersing – bestaan er ook al enige tijd systemen waarbij lamellen in de spouw van een dubbele beglazing geïntegreerd worden. Maar de techniek gaat verder dan dat. Dankzij een speciale coating kan het glas zelf de eigenschappen van een dynamische zonwering krijgen.

Elektrochroom glas

De meest recente ontwikkeling is het elektrochrome glas, een dubbele of drievoudige beglazing waarbij er op de binnenzijde van het buitenblad een elektrochrome coating is aangebracht. De coating kan actief elektronisch ingesteld worden en verandert zo de kleurintensiteit van het glas. Op die manier kan men afwisselen tussen een heldere stand (TL = 60%, g = 0,38), een getinte stand (TL < 1%, g = 0,04) en twee tussenstanden (TL = 18%, g = 0,12 of TL = 6%, g = 0,07) (waarden voor dubbelglas met Ug = 1,1 W/m2K). De hoeveelheid licht, warmte en verblinding kan zo gecontroleerd worden, zonder het contact met de buiten­wereld te verliezen. In de coating kunnen er bovendien specifieke zones gedefinieerd worden – tot drie zones per raam – zodat men ervoor kan kiezen om slechts een deel van de beglazing in getinte toestand te brengen. Het tinten van het raam duurt, bij kamertemperatuur, zo'n vier à vijf minuten. Omdat de coating zich op het buitenspouwblad bevindt, komt de zonnewarmte – in getinte toestand en in tegenstelling tot bij de systemen met geïntegreerde lamellen – ook niet in de spouw tussen beide glasbladen terecht.

Het elektrochrome glas behoudt het zicht naar buiten toe en heeft ook op het vlak van onderhoud en duurzaamheid zijn voordelen. Omdat het zonweringssysteem rechtstreeks in het glas geïntegreerd is, hoeft men namelijk geen rekening te houden met te zware windbelastingen op grote hoogte of bijkomende onderhoudskosten. Daartegenover staat dat het systeem iets minder flexibel is dan andere dynamische zonweringssystemen, dat de modulering van de zonnetransmissie door absorptie ongewenste thermische stress binnen de beglazing kan veroorzaken en dat het tinten van het glas wel degelijk een impact heeft op de kleurweergave. Een getinte beglazing, zij het deels of volledig, heeft namelijk een blauw-grijs effect.

automatisering

De meeste systemen worden vandaag al elektronisch aangestuurd, maar het is vooral op het vlak van bediening en automatisering dat er vooruitgang wordt geboekt. Het op afstand bedienen van zonweringssystemen met behulp van smartphones en tablets wint bijvoorbeeld aan belang en populariteit. Vanuit een energetisch oogpunt wordt er dan weer vooral gestreefd naar systemen die aangestuurd worden vanuit een centraal gebouwenbeheersysteem en ook gekoppeld zijn aan een reeks sensoren en andere systemen.

Door de tussenkomst van de gebruiker uit te schakelen en het systeem volledig af te stemmen op de toestand van het binnen- en het buitenklimaat, kan een dynamische zonwering namelijk op een meer energie-efficiënte manier ingezet worden. Er wordt bijvoorbeeld geen energie verspild aan het onnodig in- of uitschakelen van het systeem én er wordt doorgaans sneller op de omstandigheden gereageerd. Thermometers, licht­sensoren en windmeters vormen vaak de basis van een dergelijk beheersysteem. Zij monitoren het binnen- en het buitenklimaat, en passen de zonwering daar vervolgens aan aan. In meer geavanceerde systemen kan de sturing van de zonwering ook gekoppeld worden aan die van HVAC- en andere toepassingen.

Hoe geavanceerd het systeem ook is, een automatische zonregeling dient vooral doordacht aangepakt te worden. De automatisering moet afgestemd worden op de behoefte van de gebruiker en het zonweringsproduct in kwestie en wordt het best al tijdens de ontwerpfase vastgelegd.