Hoe dimensioneer je een grijswaterinstallatie? 

Buildwise presenteert praktische rekentool

Het hergebruik van grijswater is in opmars, omdat dit doorgaans continu beschikbaar is en een gunstige verhouding biedt tussen vraag en aanbod. Buildwise organiseerde een webinar over de correcte dimensionering van grijswaterinstallaties en de mogelijke behandeling van dit soort water. 

Definitie en normering

Onder 'grijswater' verstaan we water dat afgevoerd wordt van alle mogelijke sanitaire toestellen, behalve toiletten en urinoirs. Het gaat dus bijvoorbeeld om opgevangen douche- of badwater, voor gebruik in toiletten of wasmachines. In tegenstelling tot 'hemelwater', wat eveneens valt onder de noemer van 'tweedecircuitwater', is dit altijd beschikbaar; onafhankelijk van de dakoppervlakte en de weersomstandigheden. Het aanbod is doorgaans ook voldoende om aan de vraag te voldoen.

Door de terugkerende en langere droge periodes winnen grijswatersystemen de jongste jaren aan belang. We zien ze vooral bij hotels of woongebouwen; niet zozeer bij particuliere woningen. Dit zou in principe wel kunnen, maar de kost voor de waterbehandeling en monitoring is hier te hoog.

Wetgeving

Grijswater wordt op verschillende plaatsen binnen de Vlaamse wetgeving vermeld.

Volgens de nieuwe hemelwaterverordening, die in voege is sinds 2 oktober 2023, moeten alle tappunten voor tweedecircuitwater op hemelwater worden aangesloten. Grijswatersystemen worden niet uitgesloten, maar moeten via een afwijking worden aangevraagd (Art. 12).

Behandeld grijswater is volgens VLAREM (behandeld) afvalwater. Hemelwater en afvalwater moeten volledig gescheiden blijven op het perceel, dus is de opslag in aparte tanks noodzakelijk. Buiten is er geen bovengronds gebruik van afvalwater toegestaan - dus ook niet van behandeld grijswater - voor bijvoorbeeld de bewatering van planten.

Volgens het ministerieel besluit van 20 maart 2023 over de keuring van installaties moet de installatie voor tweedecircuitwater volledig gescheiden blijven van de binneninstallatie.

Volgens het drinkwaterbesluit, tot slot, moet voor alle hygiënische toepassingen water gebruikt worden dat bestemd is voor menselijke consumptie ('drinkwater'). Hergebruik van grijswater kan dus uitsluitend voor niet-drinkbare toepassingen gebruikt worden.

Richtlijnen 

Net zoals voor hemelwater bestaan er voor grijswater geen wettelijke minimale kwaliteitseisen, maar er zijn natuurlijk wel richtlijnen waaraan grijswaterinstallaties moeten voldoen. Die worden vastgelegd in de Europese norm NBN EN 16941-2. Hierbij wordt er een onderscheid gemaakt tussen licht- en donkergrijswater, op basis van de waterlevering en het -gebruik. Hiervoor bestaat er dus een zekere hiërarchie. 

Lichtgrijswater heeft de hoogste prioriteit in de rangschikking van aan te sluiten toestellen; donkergrijswater de laagste

Lichtgrijswater, dat afkomstig is uit de badkamer, is licht vervuild. Donkergrijswater wordt dan weer opgevangen van een was- of vaatwasmachine of de gootsteen, en is dus zwaarder belast. Dit vraagt dan ook een doorgedreven waterbehandeling alvorens dit kan worden hergebruikt. 

Dimensionering van grijswaterinstallaties

Die behandeling - zie verder - is een van de vier essentiële onderdelen van een grijswaterinstallatie, naast de opvang, opslag en verdeling. De voorzieningen voor de opslag en behandeling kunnen zowel binnen als buiten opgesteld staan en moeten voorzien zijn van een overloop.

Een correcte dimensionering van zo'n installatie is van belang, omdat het grijswater niet langdurig mag worden opgeslagen, om kwaliteitsverlies te vermijden. Diezelfde NBN EN 16941-2-norm geeft hiervoor aanbevelingen.

Rekentool

Binnen het - ondertussen afgeronde - VLAIO COOCK-project 'Waterbewust Bouwen' heeft Buildwise samen met de betrokken partners een handige Excel-rekentool ontwikkeld voor sanitaire installateurs, op basis van deze aanbevelingen. Die dimensioneringstool kan u gratis downloaden. 

Belangrijk bij de berekening van de dagelijkse zuiveringscapaciteit is een waterbalans tussen de gemiddelde dagopbrengst en de gemiddelde vraag per persoon per dag; volgens de standaardwaarden uit de norm of op basis van eigen cijfergegevens.

De eerste twee onderdelen in de tool zijn dan ook enerzijds de productie van grijswater en anderzijds de vraag naar behandeld grijswater; telkens opgesplitst in lichtgrijs- en donkergrijswater. Het derde deel is het resultaat: de geschatte inhoud van de grijswatertank, gebaseerd op de veronderstelling dat grijswater niet langer dan 24 uur kan worden opgeslagen. Als een controlesysteem de kwaliteit kan garanderen, kan een langere periode worden overwogen, en dus ook een groter volume.

Grijswaterbehandeling

De NBN EN 16941-2-norm geeft ook advies over de fysico-chemische en biologische kwaliteitsparameters van het behandelde grijswater, in functie van de toepassing. Het gaat dan bijvoorbeeld over de troebelheid, de zuurtegraad (pH), of de aanwezigheid van E. coli-bacteriën. Voor het spoelen van toiletten zijn deze eisen logischerwijze minder streng dan voor gebruik in een wasmachine.

Meerdere stappen

Volgens de norm bevatten de behandelingsmethodes één of meer van de volgende stappen:

• mechanische behandeling: bezinking/flotatie, (fijn)filtratie;
• biologische behandeling: met aerobe of anaerobe bacteriën;
• chemische behandeling;
• desinfectie: UV-straling, chloor ... 

In de praktijk zijn veel grijswatersystemen hybride systemen, waarbij dus meerdere behandelingen gecombineerd worden.

Meetresultaten

Binnen het project 'Waterbewust Bouwen' heeft Buildwise ook drie verschillende waterbehandelingssystemen getest en de resultaten daarvan geanalyseerd. Daarbij werd een beperkt aantal stalen van ruw grijswater vergeleken met gezuiverd grijswater en ook met hemelwater, als referentie. Vijf indicatoren werden bestudeerd.

Waterbehandelingssystemen tonen duidelijke effecten voor verschillende kwaliteitsindicatoren

Wat de pH betreft, hebben hemelwater en behandeld grijswater quasi dezelfde gemiddelde waarde; tussen de richtwaarden van de norm NBN EN 16941-2. Bij het (behandelde) grijswater merken we een kleinere spreiding van de meetwaarden, die de limieten niet overschrijden. Dit in tegenstelling tot de stalen van hemelwater. 

Zwevende stoffen zijn deels verantwoordelijk voor de kleuring van het water en moeten dus gefilterd worden. De toegepaste behandelingen reduceren de hoeveelheid zwevende stoffen tot een niveau dat vergelijkbaar is met dat van regenwater.  

Ook de kleur van het water is van belang, vooral vanuit een esthetisch oogpunt wanneer het wordt gebruikt voor toiletspoeling. Ruw grijswater is meer gekleurd dan regenwater. De behandelingen verminderen de kleur van het water aanzienlijk, maar elimineren die niet volledig. 

Vervolgens zijn er het chemisch en biochemisch zuurstofverbruik (CZV en BZV), die allebei een indicatie geven van de vervuilingsgraad van het water. De verschillende zuiveringssystemen laten opnieuw een duidelijk effect zien in de resultaten, wat dus hun efficiënte werking aantoont. 

Tot slot zijn er de microbiologische parameters. Voor het totaal kiemgetal, E. coli en Enterococcen zien we dezelfde gemiddelde waarden bij behandeld grijswater als voor hemelwater. Voor Coliformen ligt dit gemiddelde wat hoger voor gezuiverd grijswater. Er is wel telkens een sterke daling van de concentratie aan bacteriën merkbaar na de waterbehandeling. Bij onbehandeld grijswater worden de richtwaarden uit de norm ruim overschreden, dus is het hergebruik hiervan niet aangeraden.