Deeltjestellers voortaan de norm

bij emissiemeting dieselvoertuigen

Roetfilters houden het giftig fijnstof en de roetuitstoot tegen die door dieselauto's worden geproduceerd. Deze onderdelen zijn evenwel onderhevig aan slijtage en zijn duur in aanschaf of herstelling. Daarom worden de goede werking en de aanwezigheid ervan voortaan gecontroleerd bij de autokeuring, wat mogelijk is met een PN-meettoestel. Ons land speelt hiermee een voortrekkersrol in Europa, dankzij jarenlang onderzoek van GOCA Vlaanderen.

Situering 

Uitlaatgastesters om de correcte verbranding in de motor na te gaan, zijn natuurlijk niet nieuw. Jarenlang gold de viergastest als standaard voor het vaststellen van de emissiewaarden bij benzinevoertuigen. Voor dieselwagens was dat de 'roettest' of opaciteitsmeting, waarbij het toerental van de draaiende motor moest worden opgedreven. Met de opmars van de Euro 5- en Euro 6-dieselmotoren en hun nabehandelingssystemen drong zich echter een nieuwe meettechniek op. Hierbij zijn de uitgestoten deeltjes immers veel kleiner; grootteorde nanometers. 

Deeltjestellers of PN-meettoestellen (Particle Number) komen rond 2015 voor het eerst op tafel te liggen bij GOCA Vlaanderen, de sectorfederatie voor de autokeuring en examinering voor het rijbewijs.

"Vanuit de Vlaamse overheid kregen wij dan de vraag of het te controleren viel of de gesubsidieerde retrofit roetfilters van dieselvoertuigen wel naar behoren werken. Daar hadden wij op dat moment geen pasklaar antwoord op. Met de toen nog gebruikelijke opaciteitsmeters konden de minuscuul kleine deeltjes die achter deze filters vrijkomen immers niet worden waargenomen", geeft Pascal Buekenhoudt aan. Hij is als project & innovation manager bij GOCA Vlaanderen een van de trekkers in het hele PN-verhaal.

PN-meting

In Zwitserland werden toen al PN-metingen aangewend bij machineonderdelen van voertuigen die worden ingezet bij de tunnelbouw. En in Nederland had TNO de eerste positieve resultaten geboekt in hun onderzoek met de toenmalige deeltjestellers.

"Gesteund door de toenmalige Vlaams minister van Mobiliteit, hebben ook wij de eerste labotoestellen van verscheidene fabrikanten kunnen testen. Op vraag van de minister hebben wij vervolgens de implementatie van de deeltjestellers op het niveau van de autokeuringscentra uitgewerkt. Gelijktijdig liepen er elders soortgelijke onderzoeken. Daarom besloten we om een consortium op te richten, samen met universiteiten, onderzoekscentra en metrologische instituten uit Zwitserland, Nederland en Duitsland", vervolgt Buekenhoudt.

Implementatierapport

Al deze partijen - en ook de fabrikanten - wisselden onderling hun gegevens en ervaringen uit, waarna GOCA in 2019 hun implementatiedossier overhandigde aan de minister. "Daarin stond gepreciseerd welke specificaties de toestellen moeten hebben, hoe de testprocedure in de keuringscentra eruit moet zien - inclusief onderhoud en kalibratie - en wat onze prognose voor afkeur was", herinnert Buekenhoudt zich.

"Na de kabinetswissel met minister Lydia Peeters, stelde zij voorop om in België gelijktijdig met Nederland van start te gaan met de metingen met deeltjestellers; op 1 juli 2022. In tegenstelling tot in ons land, waar de aanwezigheid en de goede werking van de roetfilter alleen kan worden bevestigd in de autokeuringsstations, kan dit in Nederland ook door gecertificeerde garagehouders. Daar spreken we dus over een veel grotere schaal en gingen ze uiteindelijk pas op 1 januari 2023 van start, na zes maanden uitstel." 

Werking PN-meting
We onderscheiden twee werkingsprincipes om de fijnstofdeeltjes met een PN-toestel te kunnen tellen, met elk hun voor- en nadelen. 

Bij de eerste manier - CPC, Condensate Particule Counter - doorlopen de partikels een condensatievat, waarna er zich een condensatiedruppel vormt op de deeltjes. Daarmee neemt hun diameter toe en zijn ze zichtbaar en meetbaar voor een laserstraal. Deze toestellen werken meestal met een alcohol, die toxisch is en die regelmatig moet worden bijgevuld. Het is evenwel een bewezen en betrouwbare methode, die al meer dan 15 jaar wordt toegepast voor typetoelatingen voor autovoertuigen. 

Bij toestellen die werken volgens het tweede principe - DC, Diffusion Charger - krijgen de deeltjes na ionisatie een zekere elektrische lading, waarna ze door een kooi van Faraday worden gestuurd. Zo wordt er een stroom gecreëerd en gemeten. Die staat in rechtstreeks verband met het aantal deeltjes. Dit soort toestellen heeft de voordelen dat ze iets goedkoper en robuuster zijn. Er is wel relatief weinig ervaring voor deeltjesmeting op autovoertuigen.

Het lastenboek van NMi (Nederlands Meetinstituut) laat beide technologieën toe. In alle Belgische keuringscentra is gekozen voor toestellen die werken volgens het DC-principe. Dit gecentraliseerd systeem van autokeuren heeft als voordelen dat er een beperkt aantal toestellen nodig zijn en dat er ruimte is voor de implementatie van verdere technologische innovaties. Voorts is er de centrale opleiding, die een uniforme keuring ten goede komt. 

Veel afkeuringen 

In België hebben we de eerste zes maanden ervaring ondertussen al achter de rug, met de keuringen van personenwagens en lichte vracht. Die leverden heel veel opmerkingen en afkeuringen op door de keuringscentra, zoals breed werd uitgesmeerd door de mainstreammedia. Zo'n opmerking volgt na de overschrijding van de grens van 250.000 deeltjes per cm³; een afkeuring komt overeen met een overschrijding van 1.000.000 deeltjes per cm³. 

Herstellen of vervangen ...

"Die criteria zijn vastgelegd door de overheid, waarbij rekening werd gehouden met een ruime foutenmarge. De eerste limiet geeft aan dat de roetfilter niet optimaal werkt. Een reiniging kan dan al volstaan bij het nazicht door een garagist. Bij de tweede grens kun je ervan uitgaan dat de filter defect of zelfs niet aanwezig is. Dan is er dus een herstelling of vervanging vereist", duidt de project & innovation manager.

Die vele afkeuringen verrassen Buekenhoudt niet. "Integendeel. Wij hadden destijds vooropgesteld dat zo'n 8% van de te controleren dieselvoertuigen afgekeurd zou worden. Dat blijkt nu 'slechts' 6% te zijn. De verklaring daarvoor ligt in het feit dat er ondertussen meer auto's van ons wagenpark zijn uitgerust met een Euro 6-motor en minder met een Euro 5-motor. Naar alle verwachting zal dit cijfer de komende jaren dus verder dalen; ook al omdat er nu heel veel personenwagens rondrijden met een filter die eigenlijk al jaren geleden zou moeten vervangen geweest zijn." 

"De garagesector heeft de situatie onderschat"

... TEGEN VOLGENDE KEURING

En die vervanging is nodig. De controle gebeurt om de uitstoot van fijnstof te verlagen en zo de luchtkwaliteit te verbeteren, alsook om roetfilterfraude tegen te gaan. Het gaat hier immers om dure onderdelen, die in het verleden dan ook wel eens moedwillig achterwege gelaten werden.

Toch besloot de mobiliteitsminister recent om de termijn om je als automobilist in regel te stellen bij afkeuring tijdelijk op te krikken van drie maanden tot aan de volgende periodieke autokeuring, wat in de praktijk overeenkomt met één jaar. Deze maatregel ging in op 1 december 2022 en geldt voor één jaar. De overgangsmaatregel is overigens niet van toepassing voor de keuring voor verkoop, waar de periode op drie maanden blijft. 

"Deze beslissing kwam er omdat er enerzijds te weinig nieuwe filters voorhanden bleken en er momenteel dus lange wachttijden zijn bij de garagehouders. Anderzijds ligt het probleem mijns inziens ook deels bij die garagehouders zelf, die de situatie onderschat hebben. Ondanks de ruime en tijdelijke communicatie, stelden we immers vast dat er bij de ingang van de nieuwe wetgeving maar weinig gehomologeerde toestellen aanwezig waren in de sector. De vraag naar die toestellen kwam pas goed op gang na het nieuws van de afkeuringen", betreurt Buekenhoudt.

6% afgekeurd in eerste vier maanden
Uit de monitoring van de resultaten van 1 juli tot en met 31 oktober 2022 bleek dat 6,8% van de dieselvoertuigen (cat. M1 en N1) afgekeurd wordt omwille van een te hoge uitstoot van deeltjes per cm³. Van de 313.615 gekeurde voertuigen zijn er 21.198 afgekeurd. De afkeurnorm is vastgesteld op meer dan 1 miljoen deeltjes per cm³ en is bewust voldoende ruim genomen, zodat bij een afkeuring duidelijk blijkt dat er een probleem is met de roetfilter of dat deze ontbreekt.

rol Garagesector

Loont het dan nu nog wel de moeite om als garagehouder te investeren in zo'n meettoestel, als te verwachten valt dat het afkeurpercentage de komende jaren zal dalen?

"Volgens mij blijft dat zeker een goed idee", reageert de GOCA Vlaanderen-topman. "Als garagist kun je hiermee proactief een herstelling of vervanging uitvoeren - vóór de vaststelling door de autokeuring - op basis van je eigen meting. Zo kun je een extra service aanbieden aan je klanten en verlaag je de kans om een voertuig voor te rijden dat zal worden afgekeurd."

Hiermee heb je dus een concurrentiële troef in handen, die je overigens vrij snel winst kan opleveren. De aanschafprijs van een PN-meettoestel bedraagt immers 4.000 à 5.000 euro, terwijl een nieuwe roetfilter 1.000 à 3.000 euro kost.  

TOEKOMST

Momenteel rondt GOCA Vlaanderen trouwens het onderzoek af naar de inzet van dezelfde meettoestellen voor de controle van dieselvrachtwagens met Euro 6-motoren, die nog niet waren meegenomen in de eerdere studie. "Binnenkort zullen we dus nagenoeg alle dieselvoertuigen met roetfilter testen", stelt Buekenhoudt. 

En wat met de benzinevoertuigen? "Ook bij deze verbrandingsmotoren willen we de emissie verlagen, maar zoeken we momenteel nog naar een gepaste oplossing. Het blijkt immers niet mogelijk om voor deze controle dezelfde meetprocedure in te zetten als voor de controle van de roetfilters van dieselvoertuigen."

Met medewerking van CBX Equipment, GOCA Vlaanderen, Metalced, Saarloos Automotive Equipment, TAE, VL Test Solutions en WDG Service