Wat is het gevaar van keukenwerkbladen uit kwartscomposiet?

Kwarts, de gelijke van asbest?

Keukenwerkbladen uit kwartscomposiet winnen aan populariteit. Ze zijn modern en kennen een hoogwaardige afwerkingsgraad. Er zijn echter grote gezondheidsrisico's verbonden bij het bewerken van kwartshoudend materiaal. Het grootste probleem? Bij de plaatsing - waar nog aanpassingen gebeuren aan de kwartshoudende werkbladen - neemt men vrijwel geen preventieve maatregelen, wat voor een groot risico zorgt.

Kwarts en kwartscomposiet

Kwartscomposiet wordt gemaakt door zuiver natuurlijke kwarts aggregaten of bijvoorbeeld vermalen graniet te binden met hars en pigment. Waar graniet tot 30% kwarts bevat en marmer slechts 3%, zien we een hoge concentratie tot 93% (!) bij kwartscomposiet. Bovendien zijn keukenbladen in kwartscomposiet doorgaans goedkoper dan de klassieke natuursteen, wat deze extra populair maakt.

Gezien de gezondheidsrisico’s ten gevolge van blootstelling aan kwartsstof vaak pas op langere termijn optreden, wordt er veel te weinig aandacht besteed aan het risico

Silica of siliciumdioxide bestaat uit de chemische elementen silicium (Si) en zuurstof (O). Kristallijn siliciumdioxide onder de vorm van kwarts is het meest voorkomend mineraal in de aardkorst.

De kristalliniteit beschrijft de mate waarin deeltjes binnen een materiaal/structuur in een geordende manier zijn opgebouwd. Deze eigenschap heeft een groot aandeel in de kwaliteit van een product/materiaal. De term kristallijn siliciumdioxide is eigenlijk een verzamelnaam voor verschillende kristalstructuren en verschijningsvormen.

Kwarts, de gelijke van asbest?

kwartsstof wolk — Wanneer er zichtbaar stof vrijkomt bij het bewerken van steenachtig materiaal, dan wordt de grenswaarde voor kwarts overschreden

Gezien de gezondheidsrisico’s vaak pas op langere termijn optreden en er geen direct effect waarneembaar is na blootstelling aan kwarts, wordt er op de werkvloer veel te weinig aandacht besteed aan dit risico. Daarnaast zijn er op vandaag verschillende regelgevingen, wetgevingen en maatregelen actief. Vaak is het onduidelijk wat er op vandaag bestaat en wat de verplichtingen zijn van de werkgever en hiërarchische lijn.

Inademen kwartsstof

Blootstelling aan kwarts is voornamelijk van belang via inhalatie, vandaar dat men vaak spreekt over respirabel (inadembaar) kristallijn silliciumdioxide (RCS of RKS). Wanneer in steenachtige materialen gefreesd, gezaagd, geboord of geslepen wordt, zal een deel van het vrijgekomen stof een inadembare fractie kwarts bevatten. Een materiaal wordt aangeduid als kwartshoudend als het minimaal 1% kwarts bevat. Ons keukenwerkblad in composiet is hier dus een veelvoud van!

Risico's & ziektes

Inademing van kristallijn siliciumdioxide-deeltjes kan leiden tot stoflongen silicose en is ingedeeld als kankerverwekkend. De grootte van deze stofdeeltjes bepaalt het risico, waarbij de heel kleine deeltjes (< 15 µm en niet zichtbaar met het blote oog) tot diep in de longen kunnen doordringen en bijgevolg de longblaasjes (longalveoli) bereiken bij inademing.

Langdurige blootstelling aan relatief lage concentraties kwarts vergroot de kans op silicose, een verlittekening van de longen met een chronische hoest en kortademigheid tot gevolg. Daarnaast worden ook COPD (chronisch obstructief longlijden), longkanker, systeemsclerose en zelfs nierziekten hieraan gelinkt.

Een te hanteren vuistregel is: "Wanneer er zichtbaar stof vrijkomt bij het bewerken van steenachtig materiaal, dan wordt de grenswaarde voor kwarts overschreden.”

Omdat de kwartsdeeltjes niet oplosbaar zijn en in de longen aanwezig blijven, is het effect voortschrijdend, wat wil zeggen dat er na het stoppen van de blootstelling nog steeds effecten zullen optreden. Het is dus niet mogelijk te genezen eens de effecten er zijn.

Medici slaan alarm en vragen Europees verbod

Sinds 1 juli 2024 is het gebruik van kwartscomposiet verboden in bepaalde regio’s van Australië. Voornaamste reden is het te grote gevaar bij ongecontroleerd bewerken van het materiaal.

Wanneer in steenachtige materialen gefreesd, gezaagd, geboord of geslepen wordt, zal een deel van het vrijgekomen stof een inadembare fractie kwarts bevatten

Gelijktijdig komt er ook de oproep van een groep artsen uit Nederland en het Verenigd Koninkrijk om te komen tot een Europees verbod op kwartscomposiet. De oproep van de artsen komt er na de vaststelling van een reeks gevallen van silicose bij verwerkers van dit materiaal.

Deze oproep werd gepubliceerd in de vakbladen Thorax en Occupational & Environmental Medicine. Voor consumenten die keukenwerkbladen van kwartscomposiet thuis hebben en deze niet bewerken, is er geen direct risico.

Gevaar in de praktijk

kwartscomposiet keuken — Keukenwerkbladen uit kwartscomposiet winnen aan populariteit. Ze zijn modern en kennen een hoogwaardige afwerkingsgraad (foto: Christian Mackie)

Volgens Steven Verpaele, Industrial Hygienist bij Nickel Institute Brussel en algemeen directeur bij BeCOH (Belgian Center for Occupational Hygiene), zijn de gevaren duidelijk als men kwartscomposiet bewerkt.

Door het hoge percentage kwarts is het minste stof dat vrijkomt een groot risico. Als men een voorbeeld neemt in de keukensector, die grote afnemer is van kwartscomposiet, zien we dat de manipulatie van de werkbladen in de fabriek onder gecontroleerde omstandigheden kan gebeuren, wat ervoor zorgt dat de blootstelling onder controle kan worden gehouden.

Echter, het grootste risico volgens Verpaele, is bij plaatsing waar nog aanpassingen gebeuren aan de werkbladen. En net bij deze activiteiten neemt men vrijwel geen preventieve maatregelen, wat voor een groot risico zorgt. De plaatser die deze laatste bewerkingen nog uitvoert, is volgens verschillende bevragingen, ook vaak niet op de hoogte van de gevaren wanneer hij moet boren of slijpen in het werkblad en evenmin inzake het gebruik van preventieve middelen alvorens de job aan te vatten.

Beroepsziekten

Als we FEDRIS, Federaal agentschap voor beroepsrisico’s, raadplegen, krijgen we het cijfer van twee mensen met silicose, vastgesteld in 2021.

In het jaarverslag van 2022 wordt de incidentie van systeemsclerose geraamd op 20 nieuwe erkenningen per jaar. Echter zijn deze cijfers volgens Steven Verpaele zwaar onderschat; men kijkt naar deze aandoening binnen de werkende bevolking.

Chronische silicose heeft bij relatief lage blootstellingen een latentietijd van 10 tot 30 jaar. De kans is dus groot dat de werknemer die een risico liep, lang niet meer aan de slag is.

Bijkomend zien we wel steeds meer gevallen van acute silicose. Acute silicoses treden op bij hoge blootstellingen en hebben een latentietijd van 1-10 jaar. Er werden recentelijk meer gevallen van acute silicose gedetecteerd in Australië maar ook bijvoorbeeld in Turkije wanneer de verbleekte jeans de mode was in Europa. Deze jeans bleekte men door middel van zandstralen met kwartszand.

Steven Verpaele, Industrial Hygienist bij Nickel Institute Brussel en algemeen directeur bij BeCOH (Belgian Center for Occupational Hygiene): "Het grootste risico is bij de plaatsing, waar nog aanpassingen gebeuren aan de werkbladen"

Regelgeving

Zowel op Federaal als op Europees niveau zijn er op vandaag reeds een aantal wettelijke bepalingen. Zo kunnen we in de Codex over het welzijn op het werk in verschillende boeken reeds bepalingen terugvinden met betrekking tot kristallijn siliciumdioxide. Op het oorspronkelijke ontwerp zijn er in de laatste vijf jaar diverse wijzigingen met betrekking tot wettelijke bepalingen, zowel op Europees als Federaal niveau.

Vuistregel: wanneer er zichtbaar stof vrijkomt bij het bewerken van steenachtig materiaal, dan wordt de grenswaarde voor kwarts overschreden

Zo is er volgens de Europese richtlijn EU 2017/2398 voldoende wetenschappelijk bewijs dat respirabel kristallijn siliciumdioxide kankerverwekkend (carcinogeen) is.

Ook het IARC (International Agency for Research on Cancer) is van oordeel dat kristallijn siliciumdioxide kankerverwekkend is. Echter is er nog verschil van mening over de vraag of longfibrose (stoflong) of silicose het kankerverwekkend effect moet voorafgaan.

kwarts keuken — Keukenbladen in kwartscomposiet zijn doorgaans goedkoper dan de klassieke natuursteen, wat deze extra populair maakt (Foto: Sergei Sushchik)

Het KB 10/1/2020 is er tot wijziging van titel 1 betreffende chemische agentia van boek VI van de Codex over het welzijn op het werk, wat de lijst van de grenswaarden voor blootstelling aan chemische agentia betreft en van titel 2 betreffende kankerverwekkende, mutagene en reprotoxische agentia van boek VI van de Codex over het welzijn op het werk (BS 21/1/2020).

Echter, sinds 1993 wordt kristallijn siliciumdioxide vermeld in de niet-limitatieve lijst van stoffen, mengsels en procedés. De risicoanalyse was het belangrijkste element hier om aan te duiden of kwarts een probleem kon zijn op de werkpost. Daar dit meestal een gevormd agens is en er niet altijd heel duidelijk wordt aangegeven in safety data sheets (SDS) dat er een belangrijke hoeveelheid kwarts aanwezig was, werd hier niet veel aandacht aan geschonken. In vele gevallen ontbreekt nog steeds een gedegen risicoanalyse die rekening houdt met alle constituenten die aanwezig kunnen zijn in de werkplaats.

Sinds 17 januari 2020 is in België de Europese richtlijn in voege en moeten alle arbeidsmiddelen die gebruikt worden voor o.a. boren van beton, uitgerust zijn met een stofafzuiging of een systeem van watertoevoeging. Als dit technisch niet mogelijk is, moet iedereen die zich in de nabije omgeving bevindt en mogelijks wordt blootgesteld aan kwarts een masker met P3-stoffilter dragen.

Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB)

In de Verenigde Staten heeft NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health), een actiewaarde van 0,025 mg/m3 en een tijdsgewogen gemiddelde grenswaarde (TWA) van 0,05 mg/m3 in voege.

Internationaal is in functie van sociaal economische factoren de wettelijke Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB) vaak verschillend. Vanuit de EU wordt de grenswaarde voor kwarts, zijnde de bescherming van de werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan carcinogene of mutagene agentia op het werk, geadviseerd op 0,1 mg/m3 (Richtlijn 2004/37/EG).

België volgt deze Europese waarde en stelt deze op vandaag eveneens op 0,1 mg/m3. Nederland legt deze grens lager op 0,075 mg/m3. Op vlak van stofbeheersing staat Nederland reeds verder door de wetgeving stofbesluit.

Vanaf 1 september 2025 zal in België de grenswaarde voor kristallijn siliciumdioxide 0,05 mg/m3 bedragen. Het is dus van belang reeds maatregelen te introduceren om te kunnen voldoen aan deze grenswaarde.

Periodiek gezondheidstoezicht

Het KB van 14 mei 2019 (met inwerkingtreding 21 juni 2019) wijzigt de Codex over het welzijn op het werk, wat het periodiek gezondheidstoezicht betreft.

Dit KB laat toe om het gezondheidstoezicht aan te passen aan het risico waaraan het personeelslid wordt blootgesteld. De frequentie van de periodieke gezondheidsbeoordeling en de frequentie en inhoud van de aanvullende medische handelingen worden per risico geconcretiseerd.

Vanaf 1 september 2025 zal in België de grenswaarde voor kristallijn siliciumdioxide 0,05 mg/m3 bedragen

Gezien op onze werkplek er activiteit is met een welbepaald risico, is deze wijziging op onze werknemer van toepassing. Er is een identificeerbaar risico voor de gezondheid van de werknemer, te wijten aan blootstelling aan een chemisch agens.

Om de 12 of 24 maanden?

Internationaal is in functie van sociaal economische factoren de wettelijke Grenswaarde voor Beroepsmatige Blootstelling (GBB) vaak verschillend. In België ligt die op 0,1 mg/m3 (Bron: AIOH (Australian Institute for Occupational Hygiene))

De standaardregel is dat de werknemer om de 24 maanden een klinisch onderzoek zal krijgen, uitgevoerd door de preventieadviseur-bedrijfsarts. Een jaarlijks contact met de externe dienst voor preventie en bescherming op het werk blijft behouden in de vorm van het TGB (Tussentijds GezondheidsBezoek), uitgevoerd door een verpleegkundige om de 24 maanden (afwisselend door het medisch onderzoek).

Echter is er een uitzondering op de regel van 24 maanden wanneer de werknemer in contact komt met CMR-risico’s. In dit geval is het vereist dat de werknemers om de 12 maanden worden gezien door de arts.

Wat in het geval van kwarts?

Wanneer we de Codex boek VI titel 1 Chemische agentia raadplegen, vinden we in bijlage VI.1-4, punt 3.1.1 Vrij kiezelzuur terug. Vrij kiezelzuur staat op de lijst van agentia die door inademing ziekten kunnen veroorzaken. Voorbeelden van vrij kiezelzuur zijn kwarts, tridymiet, zandsteen, kwartsiet, leisteen ...

Bij blootstelling aan kwartsstof wordt er een jaarlijks radiografisch onderzoek van de borstkas aanbevolen. De opsporingstechniek, radiografisch onderzoek, mag door een andere worden vervangen indien de stand van de wetenschap een gelijkwaardig of beter resultaat waarborgt. In dit geval zal de preventieadviseur het Comité hiervan inlichten. De minimale toepassingsfrequentie is jaarlijks in dit geval.

En nu? Tijd voor actie!

Naar aanvoelen van Steven Verpaele hebben de doorgedreven inspectiecampagnes van FOD WASO onvoldoende effect bereikt. Tijdens deze campagnes merkte men op dat er onvoldoende preventieve maatregelen voor handen waren om te komen tot een veilige werkvloer.

Daarom geeft hij het advies mee om het probleem op sectorniveau aan te pakken. Door telkens per sector een team van experten samen te stellen, kan men op basis van expertise een doorgedreven risicoanalyse opmaken en deze periodiek evalueren en bijstellen.

ademhalingsbescherming — Wanneer in steenachtige materialen gefreesd, gezaagd, geboord of geslepen wordt, zal een deel van het vrijgekomen stof een inadembare fractie kwarts bevatten. Ademhalingsbescherming is dus een must (foto: Uvex)