Van veld tot vork: lokale bioproducten op het menu van de zorg

ZoBio in de praktijk: Zorgband en Plukboerderij Grondig tonen hoe het werkt

Hoe krijg je verse, biologische groenten rechtstreeks van het veld op het bord van bewoners in een woonzorgcentrum? En hoe overtuig je een zorgkeuken om af te stappen van de vertrouwde groothandel? Bij Zorgband Leie en Schelde gingen ze de uitdaging aan samen met Plukboerderij Grondig, in het kader van het ZoBio-project. Dit brengt zorginstellingen en bioboeren samen in nieuwe, lokale samenwerkingen. Githa Praet van Zorgband, en bioboer Benny Van de Velde delen hun ervaringen.

ZoBio: brug tussen boer en bord

"Met ZoBio willen we structurele samenwerkingen opzetten tussen lokale bioboeren en zorginstellingen", vertelt Marijke Van Ranst van BioForum vzw, coördinator van het project. "Het doel is om meer verse, lokale en biologische producten in grootkeukens van zorginstellingen te krijgen. Dat doen we door boeren en zorgorganisaties te verbinden en te ondersteunen."

ZoBio ging van start op 1 januari 2024 en loopt tot eind 2025. Het project wordt gefinancierd door Europese fondsen en de Vlaamse overheid, en is een partnerschap tussen Bioforum, ILVO, Flanders’ FOOD, 7 bioboeren en 5 zorginstellingen. "Elke samenwerking is uniek", zegt Marijke. "Daarom brengen we de deelnemers regelmatig samen in lerende netwerken om ervaringen te delen en oplossingen te zoeken voor gedeelde uitdagingen."

Hoe een woonzorgcentrum lokaal en bio op de kaart zet

Bij Zorgband Leie en Schelde, een welzijnsvereniging actief in 6 Oost-Vlaamse gemeenten, sloot WZC Kouterhof in Destelbergen zich aan bij het project. "We geloven in kwaliteitsvolle voeding als onmisbaar onderdeel van goede zorg", zegt algemeen directeur Githa Praet. "Onze visie is gebaseerd op het Tubbe-model, waarbij de bewoners zelf mee vorm geven aan hun dagelijks leven. Eten is daar een essentieel onderdeel van. Met ZoBio versterken we die visie."

Van het veld naar de keuken

De samenwerking met de nabijgelegen Plukboerderij Grondig gebeurt laagdrempelig en pragmatisch. "Via WhatsApp spreken we levermomenten af", zegt Githa. "Tomaten, sla, komkommers ... die gaan bij aankomst meteen de keuken in. Voor andere groenten werken we samen met Compaan, die ze wast en versnijdt. Zo houden we de verwerking haalbaar voor onze keukenploeg." De voordelen zijn volgens Githa duidelijk: "De maaltijden zijn verser, smaakvoller en voedzamer. Onze bewoners zijn opvallend enthousiast. Ze ontdekken nieuwe smaken, zoals gele tomaatjes, of herontdekken oude groenten als warmoes. Het brengt gesprekken op gang aan tafel. Voeding wordt weer een beleving."

Nieuwe mindset in de keuken

Toch zijn er ook uitdagingen. "De klassieke grootkeuken is ingesteld op gemak en routine: gesneden groenten, vaste menu’s, alles op voorhand bepaald. Werken met verse, seizoensgebonden producten vraagt flexibiliteit", aldus Githa. "Soms komt een levering later door het weer, en moeten we de menukaart aanpassen. Maar dat lukt. Het vraagt wat aanpassing, maar het loont echt." De verandering zit niet enkel in de producten, maar ook in het hoofd van de medewerkers. "Onze koks krijgen meer ruimte voor creativiteit en zijn zichtbaar trotser op hun werk. Ze voelen opnieuw dat wat zij doen er echt toe doet."

Klaar voor de toekomst

"Begin klein", geeft Githa als advies voor wie ook met lokale boeren wil werken. "Start met enkele eenvoudige producten zoals sla of tomaten, en bouw van daaruit verder. Maar vooral: durf springen. Je zal zien hoeveel energie en voldoening het brengt, zowel voor de bewoners als voor de medewerkers." Zorgband wil de samenwerking met de plukboerderij verder uitbouwen. "We breiden stap voor stap uit naar andere campussen. In Lemberge zijn intussen ook al producten van Grondig gebruikt. We willen een zorgkeuken uitbouwen die kwaliteitsvolle maaltijden serveert en verankerd is in de lokale gemeenschap."

"Onze bewoners zijn opvallend enthousiast. Ze ontdekken nieuwe smaken, zoals gele tomaatjes, of herontdekken oude groenten als warmoes. Het brengt gesprekken op gang aan tafel"

Het verhaal van de boer: dichtbij en betrokken

Ook voor boer Benny Van de Velde van Plukboerderij Grondig is ZoBio een boeiende ervaring. "We leveren normaal vooral aan gezinnen via ons plukconcept. Dit project geeft ons de kans om een andere doelgroep te bereiken: mensen die zelf hun voeding niet meer kiezen, zoals bewoners van een woonzorgcentrum. Net daarom is het belangrijk om ook daar verse, lokale voeding binnen te brengen. Dat is een maatschappelijke uitdaging, en daar werken wij graag aan mee."

Korte keten vraagt flexibiliteit

Toch erkent Benny dat het niet vanzelf gaat. "Er zijn wel wat obstakels. In woonzorgcentra ligt de focus vaak op efficiëntie, en dan is de groothandel de makkelijkste weg. Bovendien zijn onze producten minder gestandaardiseerd. Wij hebben veel 'spéciallekes' zoals warmoes, pastinaak of groenlof. Dat laatste viel trouwens goed in de smaak, maar het blijft voorlopig vooral bij de klassieke groenten zoals bloemkool of wortels. En laat dat nu net de groenten zijn waarin we het minst kunnen concurreren." Daarnaast vraagt het aanbod van een plukboerderij meer flexibiliteit. "We kunnen ons aanbod niet weken op voorhand vastleggen, terwijl zorginstellingen dat soms wel verwachten om hun menu’s samen te stellen. En onze groenten vragen meer verwerking. Gelukkig zijn de koks gemotiveerd, maar het ontbreekt hen voorlopig nog aan infrastructuur om daar echt goed mee te kunnen werken."

Meer smaak, meer nabijheid

Voor Benny is het duidelijk wat de grote troeven van de samenwerking met Zorgband zijn. "Onze groenten smaken beter. En we zitten vlak naast het woonzorgcentrum. Die nabijheid zorgt voor een korte keten, wat niet alleen ecologischer is, maar ook persoonlijker. Het zou mooi zijn om in de toekomst de bewoners ook op het veld te kunnen ontvangen, zodat ze zelf kunnen zien waar hun eten vandaan komt." Na 2025, wanneer het ZoBio-project afloopt, wil Benny de samenwerking zeker verderzetten. "Ik hoor dat er plannen zijn voor een nieuwe centrale keuken bij Zorgband; hopelijk kunnen wij daar een rol in spelen. Mijn droom is een systeem zoals bij AZ Zeno: een soort ‘voedselbibliotheek’ waarbij menu’s worden samengesteld op basis van lokale en biologische producten. Daar zit enorm veel potentieel in."

Samenwerking als hefboom voor verandering

De samenwerking tussen Zorgband Leie en Schelde en Plukboerderij Grondig toont precies waar ZoBio voor staat: voeding in de zorgsector die lokaal, vers en betekenisvol is. Volgens Marijke is hun aanpak inspirerend: “Zorgband bewijst dat het kan én dat het werkt. Je krijgt betere voeding, meer betrokkenheid in de keuken en een positieve impact op de lokale economie en het milieu. Maar het lukt alleen als de hele organisatie mee is. Communicatie en draagvlak zijn echt cruciaal." Daarom focust ZoBio niet alleen op producten, maar ook op mensen. Met veldbezoeken, ervaringsuitwisseling en praktische ondersteuning brengt het project boeren en zorginstellingen dichter bij elkaar. "Als een keukenteam zelf ziet wie de boer is en waar het voedsel groeit, verandert de manier waarop ze ermee omgaan", zegt Marijke. "Dan wordt voeding weer iets dat verbindt."

In november organiseert ZoBio een slotevenement waarop alle ervaringen gedeeld worden. Daar verschijnt ook een publicatie vol praktijkvoorbeelden en tips. "Zo willen we andere zorginstellingen aanmoedigen om zelf aan de slag te gaan", zegt Marijke. "De deelnemers van nu blijven doorgaan, ook na het project. We hopen dat zij de aanzet zijn voor een bredere beweging. Want voeding is een fundamenteel onderdeel van zorg, en verdient dus ook de nodige aandacht en kwaliteit."