Stofafzuiging cruciaal voor veiligheid, gezondheid én continuïteit

Stofophoping in en rond machines kan heel wat onheil met zich meebrengen: verminderde productie(kwaliteit) en zelfs brandgevaar én risico op een explosie. Stofafzuiging is met andere woorden geen detail, maar cruciaal voor de continuïteit, veiligheid en gezondheid van uw mensen. 

Welke types?

Compacte binnenunits

Compacte binnenunits zijn all-in-onesystemen die tot 8.000 lucht m³/u kunnen afzuigen, een al bij al beperkt debiet dus. Ideaal voor een schrijnwerkerij waar één machine apart staat en draait. Maar als u dan bijna non-stop massiefhout bewerkt of schaaft, volstaat de opvangcapaciteit van zo’n ‘bakkenfilter’ al niet meer.

Grote buiteninstallaties

Voor grotere schrijnwerkerijen, waar meerdere verwerkingsmachines tegelijkertijd draaien, is een buiteninstallatie beter geschikt. Ze bestaan in verschillende maten en opstellingen, naargelang de hoeveelheid vervuilde lucht die u moet filteren in uw schrijnwerkerij. Grotere buiteninstallaties zijn mogelijk nog wat complexer, maar over het algemeen komt hun werking altijd op hetzelfde neer.

Werking

Hoe werkt een buiteninstallatie?

Een afzuigleiding komt met vervuilde lucht van de machines binnen in de filterkamer. Een ventilator bovenaan, in de filterkop, zuigt de lucht helemaal door de leidingen van de machines naar de installatie en daarin naar boven door filtermouwen. De mouwen houden de vervuiling tegen.

De lucht die bovenaan uit de mouwen komt, is proper. Dus blaast de installatie de lucht daar terug de schrijnwerkerij in, via een retourleiding. Het stof onderaan de installatie komt in een sluis terecht, waarna het naar meestal één of meerdere containers geblazen wordt.

Onderdruk in plaats van overdruk

Bij oudere buiteninstallaties bevindt de ventilator zich voor de filter, waar hij vervuilde lucht door de leidingen aantrekt en door de filtermouwen jaagt. Die oplossing verbruikt echter meer energie, vergt meer onderhoud en maakt meer lawaai.

Dus werken buiteninstallaties tegenwoordig zoals we hierboven beschreven, waarbij de ventilator bovenaan lucht aanzuigt. Vaak wordt de zuigkracht van de ventilatoren zelfs aangepast naargelang de vereisten van het moment, door middel van een frequentiegestuurde onderdrukregeling. Ook daardoor zijn afzuiginstallaties almaar energiezuiniger.

Hoe werkt dan een compacte binnenunit?

Wel, in grote lijnen op dezelfde manier. Bovenaan in de unit trekt een ventilator de vervuilde lucht aan. Die komt door een buis onderaan het toestel binnen, waarna de lucht door filterkousen naar boven in het toestel trekt. Eenmaal boven is de lucht schoon, waarna de unit die weer naar buiten blaast. De filterkousen houden de vervuiling tegen.

Reiniging van de filter

Zonder reiniging of met trilmotor

Ofwel heeft de buiteninstallatie geen reinigingssysteem, dan valt het stof opgevangen in de mouwen naar beneden, nadat de installatie is stilgelegd. Bij installaties met een trilmotor zijn de filtermouwen dan weer opgehangen aan veren. Nadat de installatie stil is gelegd, beginnen de veer en dus de mouw te vibreren, waardoor het stof eruit naar beneden valt.

Beide types (zonder reiniging of met trilmotor) zijn enkel aangeraden als de installatie maar kort moet werken en als er weinig stof in de lucht zit. Ook bij compacte binnenunits worden de filterkousen met trillingen gereinigd, als de unit stilligt. Het stof valt dan in bakken onder de unit.

Met persluchtsysteem

Een buiteninstallatie met persluchtsysteem pulseert daarentegen geregeld lucht door de filtermouwen, om zo het stof eruit naar beneden te laten vallen. Met een dergelijk reinigingssysteem kan de installatie indien nodig non-stop afzuigen. Reiniging met perslucht is ook nodig als de lucht in uw schrijnwerkerij veel fijn stof bevat en vervuiling van licht kleverige houtsoorten (zoals hardhout).

Waarom zo belangrijk?

Voor optimale én langdurige werking

Een goede afzuiging van stof is vooral belangrijk opdat u goed werk kunt leveren met de machines. Hout machinaal bewerken of verwerken lukt niet, of alleszins niet even kwaliteitsvol, als u het schaafsel en houtstof niet afvoert. Eén of twee keer een bewerking zonder afzuiging doen, lukt mogelijk wel nog maar daarna dreigt de machine vast te lopen. Messen, freeskoppen … gaan ook eenvoudigweg langer mee als het stof en schaafsel goed afgezogen raakt. Bij te veel stof worden ze sneller warm en bot.

Gezondheid van medewerkers

Met andere woorden: stofafzuiging is cruciaal, omdat u anders niet (lang) kunt werken. Maar het is ook belangrijk voor de gezondheid van uw mensen. Zo is het natuurlijk geen probleem als u sporadisch eens blootgesteld wordt aan houtstof. Maar jaar na jaar, dag na dag houtstof inademen, leidt aantoonbaar tot het merendeel van neusholte- en sinuskankers.

Goede stofafzuiging is dus ook daarvoor van groot belang, zelfs als het niet dé reden is waarom schrijnwerkerijen daar werk van maken. Volgens de geldende regelgeving mag de gefilterde lucht niet meer dan 0,2 mg houtstof per m³ bevatten, bij een buiteninstallatie.

Minder risico op brand en explosie

Sowieso is goede stofafzuiging cruciaal voor de veiligheid. Als er zich stof ophoopt rond machines en motoren, vergroot namelijk het risico op brand. Bijvoorbeeld omdat de sensoren van een machine door het vele aanwezige stof niet meer goed functioneren.

De machine blijft dan mogelijk doorzagen of verspanen in het metaal van het toestel zelf, wat vonken kan veroorzaken. Of, ze blijft doorzagen of verspanen in vastgelopen stukken hout of opgehoopt stof. Als de afzuiginstallatie dan een vonk opzuigt, riskeert u een brand of zelfs een explosie, als smeulend houtstof belandt in een container vol … houtstof.

Hoe onheil voorkomen?

Goede dimensionering

Om tot een goede afzuiging te komen, moet de installatie op zich optimaal gedimensioneerd zijn. Zo moet ze voldoende debiet aan lucht afzuigen. Daarvoor bespreekt de fabrikant met u welke machines samen draaien. Dat hangt mogelijk ook af van het aantal werknemers en van wie welk toestel kan bedienen. En van het aantal volautomatische machines, nu grotere schrijnwerkerijen meer en meer inzetten op robotisering en automatisering.

Op basis van al die info berekent de leverancier hoeveel kubieke meter lucht de installatie per uur moet afzuigen. Dat hangt ook samen met het leidingnet dat vereist is om het stof van bij elke tegelijk werkende machine af te voeren. Meerdere machines die altijd samenwerken, vallen dan met één buis af te zuigen. Een volautomatische machine die buiten de werkuren doorwerkt, non-stop, zuigt u beter via een aparte, dunnere buis af, zodat de luchtflow daarin optimaal blijft. Bovendien berekent de fabrikant hoeveel tegendruk de installatie moet weerstaan om lucht af te zuigen. Dat alles om de continuïteit van de stofafzuiging en het bedrijf te verzekeren.

Verder dimensioneert de fabrikant bijvoorbeeld de doekoppervlakte van de filtermouwen én neemt hij uiteraard alle maatregelen om de installatie voldoende explosieveilig te maken, volgens de vereisten die zich voor uw schrijnwerkerij opdringen. Dat hangt onder andere af van het type stof dat de installatie in uw geval moet afzuigen.

Installatie zelf is ATEX-veilig

Om hun afzuiginstallaties voldoende explosieveilig te maken, volgen fabrikanten de zogenaamde ATEX-normen, waarbij ze verschillende zones met verschillende risicogroottes onderscheiden binnen de installatie. In functie daarvan voeren ze allerlei maatregelen door: snel tegenover elkaar bewegende metalen onderdelen met koper beleggen om bij contact vonken te vermijden, de filtermouwen antistatisch maken, equipotentiale verbindingen maken, onderdelen onder een bepaald toerental laten werken, de dikte van de deuren zeker juist dimensioneren, in het juiste aantal rvs-explosiepanelen voorzien, waarlangs de druk bij een explosie ontsnapt …

Als er dan toch een explosie plaatsvindt, door vonken van een machine, zijn de filtermouwen en de elektronica stuk, maar blijft de constructie op zichzelf doorgaans overeind. Ze valt dan meestal te herstellen en opnieuw in gebruik te nemen. Als de installatie dan ook een ATEX-conforme terugslagklep heeft tussen de filter en de buisleiding, slaat er geen steekvlam en hete lucht van de buiteninstallatie terug naar de schrijnwerkerij.

Hoe onderhouden?

Slijtage beperkt, maar …

Opdat uw machines goed en veilig blijven werken, moet u die onderhouden … Maar hetzelfde geldt voor de afzuiginstallatie zelf. De slijtage in een houtverwerkend bedrijf valt doorgaans heel goed mee. Na vele jaren van stof transporteren, met een hoge snelheid, kunnen het buizennet en de schoepwielen wel wat aangetast zijn.

Mogelijk voorziet de fabrikant voor de afvoer van het stof een ventilatorturbine uit Creusabro, een staallegering die beter bestand is tegen abrasie. Als het nodig is, kan de fabrikant ook met bijvoorbeeld versterkte bochten en slijtplaten werken, vervaardigd uit dikkere plaatdiktes.

Wel best één keer per jaar

Defecte onderdelen kunnen wel de goede werking en veiligheid tenietdoen. En als de stofafzuiging stilvalt, valt ook het bedrijf stil. Laat dus toch elk half jaar tot een jaar (bij acht uur gebruik per dag) een technicus langskomen voor een preventief, visueel nazicht.

Heel belangrijk is de toestand van de filtermouwen. Door vervuiling verzadigt en verhardt het textiel daarvan, waardoor het minder lucht doorlaat. De technicus meet daarom de tegendruk die de filtermouwen geven. Zo weet hij of ze aan vervanging toe zijn. Bij moderne installaties wordt deze vervuiling automatisch gemeten. Ze geven dan een melding als het tijd is om de mouwen te controleren.

Verder moeten de motorlagers en andere onderdelen regelmatig gesmeerd worden. Komt de ventilator in aanraking met stof (bij oude modellen), dan is die na jaren door wat erosie mogelijk in onbalans, begint de installatie meer te trillen en raakt ze mogelijk sneller beschadigd. Om dat na te gaan, doet de expert een triltest en balanceert hij de ventilator indien nodig opnieuw uit. Daarnaast checkt hij of de riemspanning nog volstaat, als de ventilator riemaangedreven is. Indien niet, verhoogt hij de spanning of vernieuwt hij de riem.

Ten slotte dient de technicus de dichtingen van de sluis te controleren, om zeker te zijn dat die nog altijd luchtdicht is en het stof uit de lucht maximaal naar de container afvoert. Voor het overige zijn afzuigingsinstallaties nagenoeg onderhoudsvrij. Maar wat u moet laten onderhouden, is wel cruciaal, om te kunnen blijven produceren.

Wat als het toch misloopt?

Begint de stofafzuiging minder af te zuigen? Dan merken uw mensen dit ongetwijfeld snel op (bij een gat in een leiding begint het stof te ‘sneeuwen’). Mogelijk zijn er ook andere tekenen aan de wand, zoals motoren die meer trillen. Als er zich een defect voordoet, komt het erop aan zo snel mogelijk in te grijpen.

Op afstand valt er vaak al het een en ander aan te passen, zodat het bedrijf op z’n minst tijdelijk verder kan. Urgente defecten herstelt de leverancier onmiddellijk. Dat gebeurt uiteraard ook meteen als de volledige installatie stilvalt, want dan ligt meestal de hele schrijnwerkerij stil. Bij minder dringende defecten krijgt u eerst een offerte. Aan u dan de keuze om de reparatie wel of niet te laten uitvoeren. Een vervanging kan ook preventief zijn, om groter onheil in de toekomst te vermijden. Het overwegen zeker waard.

Met dank aan: Limoco, Amotec en Typhoon