Shou Sugi Ban: gebrand hout voor verscheidene toepassingen

SSB

'Shou Sugi Ban' of gebrand hout is een speciale brandtechniek die gebruikt worden om karakter te geven aan planken. Door de branding krijgt het hout een diepzwarte kleur en een karakteristiek reliëf. De planken kunnen zowel voor binnen- als buitentoepassingen gebruikt worden. Deze techniek biedt veel esthetische mogelijkheden en kan unieke realisaties opleveren.

Geschiedenis

Van oudsher werd in Japan het hout van de cipres "gebrand" om bestand te zijn tegen brandoverslag, insecten en schimmels. Deze eeuwenoude Shou Sugi Ban-brandtechniek wordt in Japan nog steeds toegepast, en dit zowel in traditionele als moderne gebouwen. Toen de bekende Japanse architect Terunobu Fujimori aan het einde van de vorige eeuw gebrand hout ging gebruiken in zijn ontwerpen, bereikte deze techniek ook onze contreien.

Techniek

De planken worden gebrand en daar zijn verschillende manieren voor. Volgens de Japanse traditie wordt (bij voorkeur) naaldhout aan één zijde gebrand door drie houten planken bovenaan samen te binden. Op die manier krijg je de vorm van een schoorsteen. Onderin wordt een vuurtje gestookt. De binnenkant van de driehoek brandt op die manier uit.

SSB — Volgens de traditionele methode brandt de driehoek uit

Klassiek verloopt de verbranding in drie stappen:

verbranding van de toplaag van het hout,
overtollig koolstof wordt weggevaagd met water en een borstel,
eventuele behandeling koolstoflaag (voor kleurbehoud).

Daar de traditionele manier veel te tijdintensief is, gebeurt de branding van het hout in ovens, in verschillende productielijnen. Het proces verschilt tevens ook per houtsoort. Daarbij denken we aan de lengte, de breedte en de dikte van de plank, maar ook aan de oventemperatuur, de snelheid waarmee de planken door de oven moeten gaan en de hoeveelheid aanwezige zuurstof.

Vijf brandmogelijkheden

Er zijn verschillende manieren van branden mogelijk. Het resultaat is bij alle brandingen uniek, afhankelijk van welk hout en welke techniek je verkiest. De esthetische voorkeur geeft vaak de doorslag voor een bepaalde keuze. In de commerciële verkoop zijn 'medium' en 'heavy' de meest populaire keuzes. Andere technieken worden eerder experimenteel gebruikt.

Vlammen
Bij vlammen wordt er met een toorts lichtjes over het hout gegaan. Enkel de toplaag van het hout wordt gevlamd. Daardoor worden de nerven in het hout geaccentueerd.
Zwarten
Kies je voor zwarten, dan wordt de toplaag van het hout op zo'n manier gebrand dat de oppervlakte van het hout een zwarte kleur krijgt.
Light
Bij light branden wordt de toplaag van het hout 1 à 2 mm gebrand.
Medium
Bij medium branden wordt de toplaag van het hout 2 à 3 mm gebrand.
Heavy
Bij heavy branden wordt de toplaag van het hout 3 à 4 mm gebrand.

Soorten branding — V.l.n.r.: vlammen, zwarten, light, medium en heavy

Bewerkingen

Na het branden zijn er ook verschillende nabewerkingen die je kunt toepassen op het hout.

Onbehandeld

Het traditionele Shou Sugi Ban-hout wordt enkel gebrand en is verder onbehandeld. Het heeft een brute uitstraling met het karakteristieke craquelé-effect en blijft enigszins interageren met de omgeving. Zo zal het blijven uitspelen en kunnen er hier en daar ook kleine stukjes van de koollaag afbreken. Onbehandeld Shou Sugi Ban-hout wordt daarom enkel gebruikt voor buitentoepassingen. Het uitspoelen of afbrokkelen van de koollaag heeft echter geen negatief effect op de kwaliteit van het product.

Shou Sugi Ban — Onbehandeld eikenhout met het typische craquelé-effect

Borstelen

Een ietwat onlogische keuze, maar de koollaag kan opnieuw afgeborsteld worden. Hierbij verdwijnt echter het craquelé-effect, maar de oorspronkelijke houtstructuur wordt wel opnieuw zichtbaar. De tekening van het hout blijft zwart. Er is een duidelijk contrast tussen de verkoolde en niet-verkoolde delen.

Afwerkingen

Afhankelijk of je de planken binnen of buiten gebruikt, kan je kiezen voor verschillende afwerkingen. Zo bestaan er verschillende soorten olie die je kan gebruiken om het hout te beschermen tegen water, vuil, schimmel en andere aanslag. Anderzijds zijn er ook oliën voor interieurtoepassingen. Daarnaast kan je ook hars gebruiken om de verkoling te fixeren. Het zorgt ervoor dat het hout niet afgeeft en mat wordt.

Houtsoorten

Vroeger werd vooral cederhout gebruikt om deze techniek op toe te passen. Er zijn echter wel experimenten geweest in Europa en Amerika met andere houtsoorten. Daaruit is gebleken dat bepaalde houtsoorten zich daar heel goed toe lenen en anderen niet. Zo zijn tropische hardhouten niet aan te raden. Nu wordt voor deze techniek voornamelijk op accoya, douglashout, lariks, eik en thermowood gebruikt.

Voordelen

Door de branding ontstaat een verkoolde laag, die verschillende voordelen biedt.

Levensduur

De koollaag die gevormd wordt, zorgt ervoor dat het hout duurzamer wordt. Een gewone plank heeft een levensduur van 30 jaar terwijl zo'n gebrande plank een levensduur heeft van 80 tot zelfs 100 jaar. Dat komt enerzijds door de suikers, de sacharine die in het hout zitten. Door het hout te gaan branden, branden ook de suikers en gaan die karamelliseren. Daarna wordt het keihard. Dat zorgt voor de hardheid van het hout.

Brandwerendheid

Oorspronkelijk werd de Shou Sugi Ban-techniek voornamelijk gebruikt om de brandveiligheid van woningen te verbeteren. De koollaag zorgt ervoor dat het hout minder snel zal ontbranden. De korst vormt tevens een thermische isolatie voor het vuur. Omdat het exacte effect van de koollaag niet gemakkelijk getest en gecontroleerd kan worden, worden er wat de brandveiligheid betreft echter geen attesten afgeleverd of garanties aangeboden.

Weersbestendigheid

Alle types zijn in principe geschikt voor buitengebruik. De onbehandelde planken zijn echter niet goed bestand tegen regen in combinatie met aanhoudende wind. Er wordt dan ook afgeraden om deze planken op grote hoogte (boven 10 m) of in gebieden met extreme weeromstandigheden te plaatsen.

Bestand tegen insecten en ongedierte

Door het branden is er geen levende materie meer aanwezig. Er is geen ruimte voor insecten en ongedierte om zich te nestelen.

Toepassingen

De planken bewerkt volgens de Shou Sugi Ban-techniek kennen een breed toepassingsgebied. Ze zijn geschikt voor zowel binnen als buiten. Denk aan: gevelbekleding, carports, poolhouses, afsluitingen maar ook bedwanden, open haarden, decoratieproducten en ga zo maar door.

SSB poort — De Shou Sugi Ban-techniek kan ook toegepast worden voor een garagepoort

Shou Sugi Ban als gevelbekleding

De opbouw van de gevel is niet anders dan bij andere houten gevelbekleding en de planken kunnen zowel op een houten als op een stalen frame worden bevestigd. Er moet steeds gewerkt worden met een open voeg. De planken worden bij voorkeuren met rvs-schroeven gemonteerd. Door gebruik te maken van zwarte schroeven die verzonken worden aangebracht, kunnen de planken nagenoeg onzichtbaar worden bevestigd. Bij hoeken en doorbrekingen kan men werken met een retour in hout of bijvoorbeeld een hoekprofiel in zwart aluminium. Bij de meeste leveranciers is er ook een technische voorlichting te vinden voor het plaatsen van Shou Sugi Ban als gevelbekleding.

SSB — De planken zijn geschikt voor gevelbekleding

Aandachtspunten

Om beschadigingen aan de koollaag te vermijden, moeten de onbehandelde planken op de werf met zorg worden behandeld. Om dezelfde reden wordt ook het gebruik van nagels in plaats van schroeven afgeraden. Door de grote impact die bij het inslaan van de nagel ontstaat kunnen er namelijk stukjes van de koollaag losspringen. Let ook op de diepte van het schroeven: wanneer schroeven te diep geboord worden, beschadigt dit de koollaag, komt er vocht bij en kan het blanke hout zichtbaar worden.

Met dank aan: Product-Proof en Woodstoxx