VEILIG GEBRUIK VERREIKERS: GRIJP IN VOOR HET TE LAAT IS!

VEILIGHEIDSREGELS NALEVEN IS EEN ABSOLUTE VOORWAARDE

Verreikers zijn populair bij aannemers, en dat is logisch. Hun veel­zijdigheid maakt hen, in combinatie met hun hefkracht, tot een multifunctioneel inzetbaar werkpaard: heffen, graven en werken op hoogte. Maar het werken met voorzetapparatuur moet omzichtig gebeuren. Een overzicht van de regels ter zake.

DIVERSE TYPES

Er wordt vandaag een onderscheid gemaakt tussen twee hoofdtypes: de starre verreiker en zijn roterende equivalent. Bij het eerste type staat de cabine met de telescooparm vast op het voertuig, terwijl deze bij een roterende verreiker 360° kan draaien. Dat zorgt voor meer opties, zoals het bedienen van moeilijk bereikbare plaatsen. Starre verreikers zijn dan weer zeer geschikt om zware belastingen aan te kunnen. De combinatie van een verreiker met zeer diverse aanbouwdelen zorgt verder voor een uitbreiding van de mogelijkheden. Dat is evenwel niet altijd zonder gevaar.

DIVERSE BEWEGINGEN

Voor we evenwel stilstaan bij de veiligheid, loont het de moeite om de verreiker an sich even te bekijken, want dat geeft meteen inzicht in de mogelijke gevaren. Die komen uit diverse hoeken en zijn ook zeer divers van aard. Er komen nogal wat combinaties van bewegingen kijken bij het werken met verreikers en hun aanbouwdelen, en net die combinaties zorgen voor het leeuwendeel van de ongevallen.
Dat is ook onze wetgevende instanties niet ontgaan, zij dragen bestuurders van verreikers dan ook op om over de nodige certificaten te beschikken. Bij verreikers gaat het om IS-003 (werken met starre verreikers), IS-031 (werken met roterende verreikers) en IS-032 (werken met roterende verreikers met hijsfunctie, zoals een hijshaak, takel of hydraulische lier). Wie over dat laatste certificaat beschikt, bezit automatisch ook de toelating voor de onderliggende besturingsvormen, maar dat geldt uiteraard niet omgekeerd. Wie over een IS-031 beschikt, mag ook de voertuigen voor certificaat IS-003 besturen.
Verder zijn de fabrikanten gebonden aan diverse algemene veiligheidsnormen, zoals EN ISO 12100 (internationale standaard voor de veiligheid van machines (algemeen)) en aan specifieke normen zoals de EN 1459 (een Europese norm voor de veiligheid en stabiliteit van ruweterreinverreikers).

Tijdens het werken met een verreiker zorgen diverse bewegingen
en (bewegings)combinaties voor een potentieel risico

Heffen

Als we enkel de hefinstallatie analyseren, kunnen we al drie bewegingen detecteren:

• De beweging van de arm die op- en neergaat;
• De uit- en inschuivende beweging van de telescopische arm;
• De kantelbewegingen van de vorken, kiepbakken en andere uitrustingsstukken.

Hijsen

Bij het heffen wordt de last langs onderen benaderd en opgetild. Bij het hijsen is dat langs de bovenkant en gelden enkele specifieke aan­dachtspunten:

• Het onder trekspanning brengen van de hijsinstallatie bij het begin van de hijsbeweging;
• De verplaatsing van de last en het gevaar op slingeren;
• Het neerzetten van de last.

Bewegen

Daar komen ook de bewegingen eigen aan het besturen van de verreiker bij:

• De bewegingen op de werf om te positioneren en de last te vervoeren;
• Het waterpas zetten van de machine bij een oneffen ondergrond;
• De in- en uitgaande beweging van de stabilisatoren (stempels).

DIVERSE RISICO’S

Door combinatie heffen/bewegen

De opgenoemde bewegingen zijn op zich al een bron van gevaar, zeker als ze gecombineerd worden – de last kantelen terwijl men al achteruitrijdt, bijvoorbeeld. Er is een reëel kantelgevaar als men het zwaartepunt niet goed inschat, vooral als men werkt met zware belastingen in combinatie met draaibewegingen. De bijkomende middelpuntvliedende kracht zorgt hier voor een extra risico.

Ook de inertie van het geheel zorgt voor een zeker risico, vooral als de chauffeur korte, snelle stuurbewegingen uitvoert in combinatie met plots remmen. Hier is het kantelgevaar iets minder uitgesproken, maar er is wel een risico op ladingverlies.

Tijdens het werken zijn er voorts nog tientallen extra risico’s, zoals de weersomstandigheden (felle wind bijvoorbeeld) en het terrein (putten, hellingen, onstabiele ondergrond, interactie met andere werfelementen).

Op de openbare weg

Een ander paar mouwen zijn de bewegingen die de verreiker mag maken op de openbare weg. Boven de 3,5 ton is normaliter een rij­bewijs C vereist, maar sinds een paar jaar is er een interessante uitzondering op deze regel: industriële voertuigen van speciale constructie mogen bestuurd worden met een rijbewijs van de categorie B, op voorwaarde dat de snelheid van dit voertuig minder is dan 40 km/uur en dat dit voertuig gebruikt wordt voor een reis tussen bouwplaatsen liggend op een afstand van minder dan 5 km. Let wel dat deze uitzonderingsregel enkel en alleen geldt voor transport tussen werven. Wie vlug even gaat tanken om de hoek, is dus niet in regel en ook het transport tussen bedrijf en werf valt niet binnen deze uitzondering. Het vervoeren van personen is ook absoluut verboden. 

Door overbelasting

De maximale hefcapaciteit van een verreiker wordt door de fabrikant meegegeven in het laaddiagram. Deze wordt meegegeven als functie van de afstand van het lastzwaartepunt ten opzichte van de vorkhiel. Let wel dat dit een momentopname is, de lastdiagrammen gelden enkel voor de machine zoals afge­leverd door de fabrikant. Veranderingen aan de machine kunnen hier veranderingen in teweegbrengen. Let ook op het verschil tussen de capaciteit bij het al dan niet inzetten van de stempels.

Door lekke banden

Lekke banden vormen een vaak onderschat risico, zeker bij de zwaardere machines. Een luchtband voor verreikers combineert een groot luchtvolume met een zekere luchtdruk. Een plots lekrijden is niet alleen vervelend, maar kan ook gevaarlijk zijn voor personen die zich in de buurt van de last bevinden. Er zijn meerdere oplossingen om lekke banden te voorkomen: antilekkageproduct inspuiten dat kleine perforaties en scheurtjes meteen weer afdicht, de band opvullen met PU-schuim of het werken met specifieke antipuncturebanden waar geen lucht meer aan te pas komt.

Hydraulische gevaren

De veelheid aan hefbewegingen wordt op verreikers voornamelijk hydraulisch uitgevoerd. Op zich is dat een prima werkende techniek, maar hiervoor is wel een aanzienlijke druk nodig om de hydraulische olie overal rond te sturen. De gevaren situeren zich vooral bij lekken of bij het onoordeelkundig losmaken van koppelingen. Werken aan hydrauliek is voer voor specialisten.

COMBINATIE MET UITRUSTINGSSTUKKEN

Als er één materie is waarrond nogal wat discussie bestaat, is het wel de CE-markering. Machines die na 1995 op de markt zijn gebracht, moeten over een CE beschikken, dat is duidelijk voorzien in de Machinerichtlijn 2006/42/EG. Maar wat als er een aan­bouwdeel aangebracht wordt aan de machine? Op zich moeten die onderdelen op hun beurt ook van de CE-markering voorzien zijn. Als zowel machine als uitrustingsstuk over een CE beschikt, kan er geen probleem zijn, toch? Helaas blijkt dit in realiteit niet zo eenduidig te zijn en is het oppassen voor de spreekwoordelijke adder onder het gras.

Het zit zo: wie een machine gebruikt, moet dat doen volgens de aanbevelingen van de fabrikant, die vermeld worden in de hand­leiding. Daarin geeft de producent aan wat binnen de grenzen van het ‘normale’ gebruik valt. Wie nu een netjes CE-gekeurd uitrustingsstuk inzet voor toepassingen die buiten deze scope vallen of waarover niks vermeld wordt in de handleiding, kan met problemen geconfronteerd worden als er iets misloopt. De machinefabrikant zal verwijzen naar zijn CE-certificaat met handleiding, waarin niks staat over uw type gebruik. De fabrikant van het uitrustingsstuk kan zich eveneens indekken, omdat hij stelt dat zijn aanzetstuk gebruikt moet worden in overeenstemming met de voorschriften van de machinefabrikant. Als er iets misloopt, komt men dus automatisch bij u uit. Wat te doen om dit te voorkomen?

Dankzij een LMRA (Last Minute Risk Analysis) kan de bestuurder
van een verreiker snel bepalen in hoeverre de werksituatie veilig is

Als u een combinatie machine/uitrustingsstuk inzet, wordt u als het ware zélf een officiële machinebouwer. U moet met andere woorden zorgen dat uw combinatie (of combinaties) veilig is volgens de regels van de Machinerichtlijn. Dat houdt in dat u uw combinatie moet onderwerpen aan een risicobeoordeling, zorgen dat alle geldende specifieke normen gevolgd worden en een conformiteitsverklaring opstellen. Merk op dat deze verantwoordelijkheid ook bij het bedrijf kan liggen dat het uitrustingsstuk verkoopt. Alles goed nagaan en verifiëren is dus zeker nodig!

Naast de wetgevende beslommeringen vereist het werken met uitrustingsstukken ook de nodige kennis van de bestuurder. Een interessante evolutie in deze materie is de automatische detectie van de aanbouwdelen, waarbij het aangepaste lastdiagram in functie van de positie van de stempels meteen op het scherm in de cabine getoond wordt.

WERKEN MET PERSONEN

Starre verreikers worden weleens ingezet als hoogtewerker, waarbij een werkkooi op het voertuig aangebracht wordt. De bovenstaande regelgeving geldt zeker ook voor deze combinatie, maar omdat het in dit geval over personen gaat die werken op hoogte, zijn er enkele addi­tionele aandachtspunten. Zo gelden alle veiligheidsmaat­regelen die voor hoogtewerkers gelden, ook voor verreikers die op deze manier ingezet worden (het dragen van een veiligheidsharnas bijvoorbeeld). Daarnaast is ook het attest IS-005 ‘Werken met zelfrijdende hoogwerker’ vereist voor de bestuurder.

BELANG VAN EEN LMRA

Als werkgever de regels volgen is één zaak, maar u weet vaak niet wat er gebeurt op de werven. De praktijk leert dat er weleens gezondigd wordt tegen de regels om sneller te werken. Bewustmaking is met andere woorden minstens even belangrijk als opleiding. Veiligheid staat of valt met de acceptatie van de werknemers.

Een belangrijk aandachtspunt in deze is het gebruik van een LMRA (Last Minute Risk Analysis). In een aantal stappen bepaalt de bestuurder in hoeverre de werksituatie (werf, personen én machine) als veilig bestempeld kan worden. Daarin moeten drie grote stap­pen worden gevolgd:

• In de risicobeoordeling wordt achterhaald welke risico’s er aanwezig zijn, welke nieuwe risico’s kunnen ontstaan tijdens het uitvoeren van de taak en wat hun mogelijke gevolg is;
• Vervolgens moet de oorzaak benoemd worden: wat is de oorzaak van de risico’s en welke maatregelen moeten genomen worden om de nog aanwezige risico’s weg te nemen of te beheersen?
• In de laatste stap wordt actie ondernomen; de risico’s worden weggenomen en worden gemeld bij de leidinggevende. Desnoods worden de werkzaamheden uitgesteld als het risico te groot is.