"Samenwerken aan competitieve CO₂-neutrale industrie"

Tine Schaerlaekens en Peter Roose (Catalisti) willen met Moonshot innovatie stimuleren

Tine Schaerlaekens en Peter Roose (Catalisti) — Voorzitter Peter Roose en managing director Tine Schaerlaekens (© Catalisti)

Wisseling aan de top. Catalisti staat sinds begin dit jaar onder nieuw management met Tine Schaerlaekens als managing director en Peter Roose als voorzitter. Samen geloven ze sterk in de rol van katalysator die Catalisti als speerpuntcluster kan opnemen om de sector van chemie en kunststoffen te helpen verduurzamen. “De uitdaging waar we voor staan is groot, de wil om de handschoen op te nemen evenzeer. Maar bedrijven kunnen het niet alleen. We zullen moeten samenwerken langs de hele waardeketen en met alle stakeholders om competitief te blijven en naar een duurzame, CO₂-neutrale industrie te evolueren”, klinkt het overtuigd.

Deel van de oplossing

Met zijn speerpuntbeleid wil Vlaanderen onderzoeksinstellingen en bedrijven dichter bij elkaar brengen. Veel innovaties blijven immers hangen tussen het labo en de industriële schaal. Door strategische samenwerkingsverbanden rond innovatie te stimuleren tussen ondernemingen, kennisinstellingen en de overheid moeten de speerpuntclusters hier verandering in brengen. Ze krijgen ook de middelen om dergelijke initiatieven te ondersteunen. Catalisti neemt die rol op voor chemie en kunststoffen. Twee sectoren die op vlak van milieu vaak in het oog van de storm staan.

Ten onrechte vindt Roose: “We moeten duidelijk communiceren hoe we een deel van de oplossing zijn met de producten die we maken, met onze investeringen in onderzoek en innovatie en de cruciale bijdrage aan de welvaart. Dat hebben de projecten die we de afgelopen jaren gerealiseerd hebben ook bewezen. Maar we moeten die vertalen naar een breder publiek en tonen welke impact we hebben. Ook hier, lokaal. Door de unieke cluster van chemiebedrijven gekoppeld aan de sterke expertise bij onze Vlaamse onderzoeksinstellingen kunnen we dat eigenlijk efficiënter dan elders.”

"Innovatie in onze sector kent een zeer lange doorlooptijd met heel wat risico’s en uitdagingen"

Technologie is er

Een pad dat zonder twijfel langs innovatie zal leiden. Daar is iedereen aan tafel van overtuigd. “Zelfs de overheid. De rest van de wereld staat immers ook niet stil. China investeert evengoed in innovatieve sectoren zoals e-mobility. We mogen de voorsprong die we in Vlaanderen hebben opgebouwd als innovatiepool niet afgeven. Het goede nieuws is dat er, onder meer door de inspanningen van Catalisti dat elk jaar zo’n 8 miljoen euro uittrekt om projecten te ondersteunen, technologie beschikbaar is om met sprongen vooruit te gaan.

Neem nu het waterstofpaneel van Solhyd. Het werkt net als een zonnepaneel maar met de toevoeging van een aantal cilinders met materialen die vocht uit de lucht halen om waterstof te produceren. Of de plasmatechnologie van D-CRBN die gecapteerde CO₂ recycleert tot koolstofmonoxide. Of de PILLAR installatie die bio-aromaten kan produceren uit biomassa voor gebruik in smeermiddelen, chemicaliën en coatings. Innovatie in onze sector kent een zeer lange doorlooptijd met heel wat risico’s en uitdagingen. Om van een nieuwe molecule in een labo een industrieel proces te kunnen maken zijn er heel veel obstakels te overwinnen. Dat maakt doorontwikkeling en opschaling zo’n essentiële schakel om tot industriële implementatie te komen”, stipt Schaerlaekens aan.

PILLAR installatie — In januari 2024 werd in het VITO Sustainability Park in Mol met PILLAR II een nieuw stuk van de pilootinfrastructuur geplaatst voor de demonstratie op industriële schaal van de verwerking van hout en lignine tot hoogwaardige en duurzame chemicaliën. Op de foto (v.l.n.r.): Tine Schaerlaekens (Catalisti), Kelly Servaes en Karolien Van Broekhoven (VITO) (© Catalisti)

Perfecte storm

Een broodnodige schakel dus, maar wel een dure. Innoveren kost geld, terwijl er net beter dan ooit op de centen gelet moet worden. Er is immers sprake van een perfecte storm. “De energiecrisis weegt dubbel op chemie- en kunststofbedrijven”, legt Roose uit. “Enerzijds gebruiken we fossiele brandstoffen om processen van energie te voorzien, anderzijds dienen ze als feedstock in veel processen. Dit was al eventjes aan de gang, maar is door de oorlog in Oekraïne in een stroomversnelling geraakt.

Daarnaast hebben we een talentprobleem. We vinden ze niet. En in vergelijking met andere regio’s zitten we met een loonhandicap. Ten slotte is er de Green Deal die ons vraagt om te verduurzamen. De wil daarvoor is zeer groot bij bedrijven, net omdat het ons minder afhankelijk maakt van fossiele brandstoffen. Maar hoe kan je dat op een zodanige manier organiseren dat het economisch verantwoord blijft, dat iedereen nog mee is in het verhaal? Terugschakelen is niet mogelijk. Daarom is de Industrial Deal nodig, om de balans in evenwicht te krijgen. Want ik geloof dat een duurzaam groeimodel mogelijk is. Op voorwaarde dat we blijven investeren in technologie met een hoge added value. Dan krijg je een multiplicator effect.”

Jan Rongé, CEO van Solhyd, ontwikkelaar van een waterstofpaneel dat net als een zonnepaneel werkt maar met de toevoeging van een aantal cilinders met materialen die vocht uit de lucht halen om waterstof te produceren (© Catalisti)

Zowel evolutie als revolutie

Taboes zijn daarbij uit den boze. “We zullen niet alles met zon, wind en water kunnen aandrijven”, vult Roose aan. “Als je weet hoeveel het kost aan grondstoffen en energie om een processtoring van een tiende van een seconde op te vangen, dan is een betrouwbare energievoorziening de duurzame keuze. Een gezonde mix moet dus kunnen, uiteraard zo laag mogelijk in koolstof waarbij we telkens verder blijven evolueren in de juiste richting.”

Naast doorbraakinnovaties zijn er incrementele transformaties nodig. Zowel evolutie als revolutie, dus. Schaerlaekens geeft het voorbeeld van de INCITE installatie van Oleon. “Ze verschuiven hun productie van een chemisch katalytisch systeem naar enzymatische katalysatie. Een volledig nieuwe reactie, maar wel ingebed in de bestaande productie. Zo houd je het behapbaar, zo hoeven ze zichzelf niet volledig her uit te vinden.”

"Onderzoeksinstellingen kunnen de broodnodige injectie geven voor het innovatielandschap van de toekomst"

Moonshot: strategisch basisonderzoek voor innovaties van morgen

Maar om de innovaties van morgen en overmorgen te realiseren is er nog meer basisonderzoek nodig. Met zijn Moonshot programma met een budget van 20 miljoen euro focust Catalisti op die lange termijn. De eerste calls, vijf jaar geleden gelanceerd, resulteren nu in pilootinstallaties. Chemische recycling van kunststoffen, carbon capture utilisation and storage zijn daar enkele voorbeelden van. “Moeilijke wetenschappelijke problemen kan je niet zomaar oplossen. Als je CO₂ wil activeren tot een molecule waar de chemische industrie mee verder kan, dan heb je doorbraakonderzoek nodig. Dat kunnen we als industrie niet zelf, daarvoor kijken we naar de onderzoeksinstellingen. Zij kunnen die broodnodige injectie geven voor het innovatielandschap van de toekomst.”

Toch wordt ook hier met een heel pragmatische bril naar gekeken. “Ken je sterktes”, lacht Schaerlaekens. “We zetten in op die thema’s waarin we het verschil kunnen maken, waarmee we een competitief voordeel kunnen opbouwen om de industrie hier te verankeren en onze welvaart te verzekeren.”

Een pilotinstallatie bij ArcelorMittal in Gent recycleert de gecapteerde CO₂ tot koolstofmonoxide dankzij de plasmatechnologie van D-CRBN, een spin-off van UAntwerpen. Op de foto het team van D-CRBN (v.l.n.r.): David Ziegler (CCO), Gill Scheltjens (CEO), Georgi Trenchev (CTO) en Anton Nikiforov (Chief Scientific Officer en verbonden aan UGent) (© Catalisti)

Digital twins

Welke thema's duiken er dan aan de horizon op voor de komende jaren? Schaerlaekens verwijst resoluut naar digitalisering. “Daar hebben we in het verleden nog niet veel rond gewerkt, maar het staat nu op de agenda. Artificiële intelligentie zal ook in onderzoek en innovatie een gamechanger zijn.”

Roose noemt digital twins zelfs een doorbraaktechnologie. “Omdat je het optimum van een installatie kan vinden, nog vooraleer ze gebouwd is. Twintig jaar geleden had je daar 100 proeven voor nodig. Nu bouwen we een virtueel model om die sweetspot te vinden. Als je er zo in slaagt om het rendement van een reactie op te drijven met nog maar een paar percentjes, dan boek je enorme winst, qua economische opbrengst maar ook in het verminderen van je milieu-impact. Dat hebben we nodig.”

Gelijk speelveld

De sector van de chemie en kunststoffen heeft hier dus zeker nog een belangrijke rol te spelen. “Opboksen tegen producten met lage kosten, die vaak uit het oosten komen, kunnen we niet. Dat moeten we niet willen proberen. Maar we hebben in West-Europa voldoende troeven om op in te zetten die de Industrial Deal mee moet helpen uitbouwen. Dat hoeft niet noodzakelijk door er heel veel geld tegenaan te smijten, het belangrijkste is dat er een gelijk speelveld komt. Dat iedereen dezelfde globale regels volgt”, aldus Roose.

"We proberen stakeholders samen te brengen. We zijn geen concurrent van bedrijven of onderzoeksinstellingen"

Vertrouwen om op te bouwen

Als we hen beiden vragen wat de belangrijkste verwezenlijkingen zijn na vijftien jaar Catalisti en vijf jaar Moonshot, dan verwijzen ze naar de gemeenschap die gecreëerd is. “In de begindagen moest je bedrijven echt overtuigen wat de meerwaarde is van samenwerken. De overheid biedt wel ondersteuning, maar verwacht van bedrijven dat ze actief bijdragen en investeren, en dat er samenwerkingen ontstaan langs het innovatiespectrum. Iedereen worstelde daarmee en wantrouwde elkaar”, weet Schaerlaekens.

“Dat is meteen het belang van onze positionering: we proberen stakeholders samen te brengen; we zijn geen concurrent van bedrijven of onderzoeksinstellingen. Komt een bedrijf met een voorstel aankloppen dan zoeken we in ons intussen uitgebreide netwerk de juiste partners bij om tot een volledige waardeketen te komen. Een kennisinstituut dat over de juiste expertise beschikt of een leverancier die kan zorgen voor een duurzame feedstock... We zorgen er ook voor dat wat er geregeld moet worden om in vertrouwen samen te werken - bijvoorbeeld rond intellectuele eigendom - wordt geregeld. De dialoog is er nu. De muren zijn verdwenen.”

Wie is Tine Schaerlaekens?
Afgestudeerd als bio-ingenieur aan KU Leuven begon Tine Schaerlaekens haar carrière als doctoraatsonderzoeker in het Laboratorium voor Bacteriologie aan het befaamde Rega Instituut.
Na zes jaar als postdoctoraal projectleider bij het VIB (Vlaams Instituut voor Biotechnologie) ging ze in 2010 aan de slag bij essenscia, de Belgische sectorfederatie van de chemie, kunststoffen en life sciences. Daar begeleidde ze bedrijven en kmo’s met innovatieprojecten in duurzame en biogebaseerde chemie. In die hoedanigheid was ze tussen 2012 en 2021 al deeltijds actief bij Catalisti, en bij voorloper FISCH, als project- en programmamanager. Als adviseur en directeur innovatie bij essenscia stond ze ook mee aan de wieg van BlueChem, de incubator voor duurzame chemie in Antwerpen.

Wie is Peter Roose?
Peter Roose behaalde een doctoraat in Chemie aan de Universiteit Gent in 1997. Hij behaalde ook een postgraduaat in industrieel management aan de European Management School in Brussel. Na een carrièrestart bij Texaco Global Products ging hij aan de slag bij UCB Chemicals. Hij kreeg steeds meer verantwoordelijkheden op het gebied van bedrijfsontwikkeling en R&D voor de wereldwijde divisies Functionele Aminen, Afgeleide Speciale Aminen en Gewasbescherming binnen de Taminco groep. In deze rol werkte hij aan de implementatie van een open innovatiemodel met verschillende samenwerkingsverbanden met universiteiten en onderzoeksinstituten over de hele wereld. Na zijn integratie in Eastman werd hij onder meer site director voor Eastmans nieuwe EMEA technologiecentrum in Gent in het wetenschapspark van de universiteit. In mei 2021 kreeg hij de verantwoordelijkheid voor zowel EMEA Technology operations als de rol van duurzaamheidsdirecteur voor functionele films. Roose is al vele jaren een van de drijvende krachten in de raad van bestuur van Catalisti.

"Samenwerken aan competitieve CO2-neutrale industrie"