Circulaire jobs in Vlaanderen

Tijdens de inspiratiesessie van de Green Deal Circulair Bouwen had Kris Bachus van HIVA (KU Leuven) het over wat er op het vlak van circulaire jobs mogelijk is in Vlaanderen. Daarbij zoomde hij ook in op de specifieke jobs en vaardigheden die nodig zijn voor een circulaire bouwsector.

De cijfers

Kris Bachus zoomde eerst en vooral in op de cijfers, dus wat men nu al weet over de mensen die werken in de circulaire economie. Daarin zijn drie belangrijke boodschappen mee te geven.

1. Werkgelegenheid

Ten eerste kan duidelijk worden vastgesteld dat de werkgelegenheid in de Vlaamse circulaire economie een snelle groei kent. Tussen 2010 en 2016 groeide de werkgelegenheid in circulaire sectoren dubbel zo snel als in de rest van de Vlaamse economie: 6,4% versus 2,7% gemiddeld. Momenteel wordt gewerkt aan een actualisatie van die cijfers.

Aan de hand van een modelstudie heeft men ook een inschatting gemaakt van hoe men denkt dat het aantal jobs in de circulaire economie verder zal evolueren richting 2030. De schatting is dat er in tegen dan in Vlaanderen ongeveer 30.000 circulaire jobs zullen bijkomen.

2. Laaggeschoolden

Uit de cijfers is ten tweede gebleken dat de circulaire economie in Vlaanderen gemiddeld gezien een vrij laaggeschoolde sector is. Dat wil dus zeggen dat er ook voor die profielen mogelijkheden zijn in een circulaire economie.

3. Mannelijke sector

Een derde boodschap uit de cijfers is dat de Vlaamse circulaire economie wordt gedomineerd door mannelijke werknemers. Het gaat om ongeveer 85%.

Deze cijfers zijn gebaseerd op de resultaten in het onderzoeksrapport 'Modelling job creation in the circular economy in Flanders'. In dat rapport werden volgende sectoren onderzocht:
• Reparatie van machines (NACE_C)
• Afval (NACE_E)
• Restoratie van gebouwen (NACE_F)
• Motorvoertuigen, groothandel afval en schroot en tweedehandsdetailhandel (NACE_G)
• Verhuur en lease (NACE_N)
• Reparatie (NACE_S)
• Circulaire economie (Totaal_CE)

circulaire jobs — Tussen 2010 en 2016 groeide de werkgelegenheid in circulaire sectoren dubbel zo snel als in de rest van de Vlaamse economie: 6,4% versus 2,7% gemiddeld

De veranderingen

Vervolgens werd gefocust op de veranderingen: van welke jobs wordt verwacht dat ze door de circulaire economie aan verandering onderhevig zullen zijn? En zullen er ook nieuwe jobs opduiken?

Welke jobs zijn nieuw?

Een eerst zogenaamde nieuwe job die men heeft kunnen identificeren is de materiaalscout of productscout. Dat is iemand die proactief op zoek gaat naar innovatieve bouwoplossingen en naar materiaaloplossingen die kunnen worden geproduceerd met minder en/of meer gerecycleerde grondstoffen.

Een gelijkaardige functie is de recycle scout, die proactief op zoek gaat naar innovatieve verwerkingstechnieken om zoveel mogelijk waarde in de keten te houden. Er wordt wel al veel gerecycleerd, maar er is nog veel downcycling. Een recycle scout moet er dus voor zorgen dat de kwaliteit van de recyclage wordt verhoogd, zodanig dat de materiaalkringlopen op een zo circulair mogelijke manier kunnen worden gesloten.

Een derde nieuwe job is wat men de systeemschakelaar noemt. Dat is een soort coördinator die zoekt naar de links tussen alle fasen van de waardeketen. Hij zorgt ervoor dat op alle vlakken wordt gestreefd naar een maximale materiaalefficiëntie.

Gemiddeld gezien is de circulaire economie in Vlaanderen een vrij laaggeschoolde sector

Welke jobs veranderen?

Het is echter belangrijk om een zekere kanttekening te maken bij die nieuwe jobs, want dat is soms relatief. Het gaat immers niet altijd over nieuwe mensen, soms zijn dat ook bestaande werknemers die een paar extra taken en activiteiten krijgen. De veranderingen die men door de circulaire economie ziet binnen bestaande jobs zijn meestal erg breed. Ze vinden plaats over de hele waardeketen, dus de kans is groot dat iedere job in bepaalde mate zal worden aangepast. Bijvoorbeeld:

Managers en CEO’s zullen bij het ontwikkelen van de strategie van ondernemingen moeten focussen op circulaire toepassingen;
De architect zal meer kennis moeten verwerven over materiaaloplossingen en -eigenschappen, maar hij zal ook de horizontale bewaking tussen alle fases van de bouwcyclus moeten coördineren;
In de distributie zal heel wat reverse logistics optreden, zoals bij selectief slopen waarbij het de bedoeling is dat er nog zoveel mogelijk materialen hergebruikt worden;
Gezien de algemeen toenemende technische en technologische complexiteit zullen herstellers meer kennis moeten verwerven over materialen. Bovendien zullen ze op zoek moeten gaan naar manieren om bepaalde handleidingen voor specifieke producten of technologische toepassingen te vinden;
Ondersteunende functies zoals financiële en juridische ondersteuning zullen door de circulaire economie moeten worden aangepast.

Momenteel wordt de Vlaamse circulaire economie gedomineerd door mannelijke werknemers. Het gaat om ongeveer 85%

Uitdagingen

Uiteraard worden er ook wel wat uitdagingen verwacht in de transitie naar de circulaire economie en circulaire jobs. Een eerste uitdaging is dat de problematiek van een aantal bestaande knelpuntberoepen misschien versterkt zal worden door de vereisten die die circulaire economie met zich meebrengt. Een volgende uitdaging is de vraag naar hoe we de juiste mensen met de juiste skills in de juiste jobs kunnen krijgen. En als ze die skills nog niet hebben, hoe kunnen we die dan op een efficiënte manier bijbrengen? Daarbij is opleiding – en het omarmen van het ‘levenslang leren’ – natuurlijk een cruciaal element en idealiter zullen er in functie van de circulaire economie een aantal aanpassingen worden doorgevoerd in het Vlaams onderwijs. Een laatste uitdaging is de onvoorspelbaarheid van de consument. Voorlopig is het nog afwachten op welke mate de consument zal omgaan met de circulaire businessmodellen en hoe snel die modellen zullen worden aanvaard.

Opportuniteiten

Op basis van het onderzoek dat tot nu toe al gebeurd is, mag het duidelijk wezen dat de circulaire economie voor Vlaanderen een significante jobmotor kan zijn, en bijgevolg dus ook een motor van economische groei. En dat komt natuurlijk van pas in een tijdperk waarin volop wordt nagedacht over de post-COVID-19 relance. Verder biedt de circulaire economie kansen voor de sociale economie. Want er zijn ook kansen voor kwetsbare en laaggeschoolde profielen, bijvoorbeeld in de afvalsector of bij reparatie en reverse logistics.