“MENSEN ZICH GOED LATEN VOELEN IN DE GEBOUWDE OMGEVING"

Atelier Tom Vanhee: architectuur met sociale drijfveer

Een ontmoeting met architect Tom Vanhee verloopt altijd over rustige wegen. En dat lokt op een kalme manier een aangename en diepgaande dialoog uit. De architect is een voorzichtige man die niet gemakkelijk een snippertje weggooit. En dat geldt nog het meest voor zijn architecturale opzet. Mensen gelukkig maken in hun omgeving is een nobel doel.

“Architectuur met
maatschappelijke meerwaarde”

“Onze drijfveer is bouwen voor mensen, om ze te stimuleren, te verwonderen en hun omgeving geliefd te maken. Steeds weer is er die zorgzame aandacht voor mens, milieu en patrimonium. We geven oude plekken en restruimtes een nieuw elan. Karakteristieke boerderijen vormen we om tot lage-energiewoningen. Aandacht voor verdicht stedelijk wonen is een van de uitgangspunten, zodat overblijvende groene ruimte voor komende generaties beschikbaar blijft. Een uitgebrande rijwoning in Vilvoorde bouwden we om tot passiefwoning. We activeren leegstaande zolders en zetten ze in als stedelijke woonopties. Een vervallen dakverdieping boven op een appartementsgebouw nabij Brussel-Zuid wordt een dakwoning.” Voor Tom Vanhee komt het er vooral op neer om de gebruikte ruimte goede en gezonde impulsen te geven met aandacht voor het circulaire bouwen.

“ARCHITECTUUR MET MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE"

Architect Tom Vanhee weegt zijn schaarse woorden voorzichtig op de balans van de zorgvuldigheid. In zijn afgewogen benadering van zijn architectuuropdrachten klinkt een hartelijke humanist. In de benadering van zijn ontwerpen gaat hij steeds op zoek naar het juiste evenwicht van materialen en gepaste accenten om warme ruimtes te creëren, gebonden aan de context en geïnspireerd door zijn omgeving. En als het ontwerp het vraagt, schuwt de architect geenszins een rijke toepassing van materialen.“Onze drijfveer is bouwen voor mensen, om ze te stimuleren, te verwonderen en hun omgeving geliefd te maken. Steeds weer is er die zorgzame aandacht voor mens, milieu en patrimonium. We geven oude plekken en restruimtes een nieuw elan. Karakteristieke boerderijen vormen we om tot lage-energiewoningen. Aandacht voor verdicht stedelijk wonen is een van de uitgangspunten, zodat overblijvende groene ruimte voor komende generaties beschikbaar blijft. Een uitgebrande rijwoning in Vilvoorde bouwden we om tot passiefwoning. We activeren leegstaande zolders en zetten ze in als stedelijke woonopties. Een vervallen dakverdieping boven op een appartementsgebouw nabij Brussel-Zuid wordt een dakwoning." Voor Tom Vanhee komt het er vooral op neer om de gebruikte ruimte goede en gezonde impulsen te geven met aandacht voor het circulaire bouwen. Een huis doen aanvoelen als een thuis en ervan uitgaan - met Heidegger in ons achterhoofd - dat wonen deel uitmaakt van ons zijn, staat in zijn benadering voorop.

WOHNEN BAUEN DENKEN

woning Aartrijke — Bij de renovatie van deze boerderijwoning in Aartrijke tot een lage-energiewoning werd de typologie op een hedendaagse manier ingezet om de woning de gewenste uitbreiding te schenken. Twee houten volumes met zadeldak werden tegen de bestaande bakstenen woning aan geschoven, waardoor oud en nieuw samenwerken, maar wel leesbaar blijven. Een nieuw zinken dak verbindt de gebouwen tot één geheel en twee schoorsteenvormige daklichten brengen licht en uitzicht. Binnenin getuigt de dubbele hoogte in de leefzone van de ruimtelijkheid in de voormalige schuur.

Het teruggrijpen naar de oeroude menselijke fundamenten van het wonen beroerde Martin Heidegger. Wonen is het bestaan van de mens als sterveling op aarde. Wonen geldt als primaire behoefte, de enige manier waarop de mens op deze aarde kan zijn. Heidegger leidt deze betekenis af van het Oudhoogduitse woord buan dat tegelijkertijd bouwen, wonen en ik ben betekent. De Duitse filosoof merkte een crisis in het wonen door een gebrek aan inzicht in de essentie van wonen. In de negentiende eeuw is de mens overal en nergens thuis. Er is gebrek aan een geestelijke band met de plek waar gewoond wordt. De mens heeft volgens de Duitse denker alleen nog een instrumentele houding tegenover de wereld, het draait om nut en efficiëntie. En niet te vergeten onze overweldigende dadendrang om de aarde te beheersen. Laat het nu juist datgene zijn waar het in zijn lezing Wohnen Bauen Denken in 1951 in Darmstadt aan ontbrak. De aanwezige architecten uit die naoorlogse wederopbouwtijd konden er nauwelijks om lachen. Het ging meer om een denkoefening dan om het praktische wenken. Voor Heidegger komt het er onder andere op neer dat we niet wonen tegenover de natuur, maar dat we moeten wonen mét de natuur. Een denkoefening die vandaag aan actualiteit wint waarbij de mens kan zijn, maar ook de natuur kan laten zijn.

BETEKENIS VAN DE PLEK

Keren we ons naar het architecturale werk van Tom Vanhee, dan krijgt het discours van Heidegger zijn zinvolle gewicht. De betekenis van de plek is voor de architect een punt van aandacht. De verleiding bestaat om onze gebouwde omgeving te herleiden tot de figuratie en betekenis van een huis. Men spreekt immers over een operahuis, een gemeentehuis, een ziekenhuis. Ook een school is een huis, en een sluis tussen thuis en de samenleving. Een veilige haven waar kinderen tot wasdom komen, tevens een centrum van cognitie. In Woesten staat nog zo'n schooltje overeind uit de tijd toen alles nog knus was. Het schooltje veranderde van bestemming en is vandaag een 'dorpshuis'. De aanblik ervan oogt kleinschalig, mooi op maat van deze gemeente in de oksel van Kortrijk.

SCHAALVERGROTING

En ook speelt bij architect Tom Vanhee een nog zelden te horen sociale drijfveer. Hij klinkt prozaïsch: “Ik wil mensen helpen gelukkig maken in hun gebouwde omgeving. Dat kan natuurlijk in ruime zin, ik denk dan aan grootschalige projecten in de stedelijke omgeving."

Vanwaar komt die hunker om zo liefdevol te ontwerpen? Tom Vanhee: “Ik was zes jaar en ontwerpen werd een idee-fixe. Met de inhoud van het vak maakte ik al vroeg kennis. In Heule, waar ik woonde, lieten mijn ouders een woning ontwerpen. Bij de opbouw ervan heb ik veel geholpen. Vandaag heerst er in mij tijdens het ontwerpen een grote onrust, al die energie komt vrij en maakt mij gelukkig als het ontwerp lukt."

De ervaring met meer omvangrijke projecten snoof hij op bij Abscis Architecten in Gent. Ook praktisch en naar logistiek toe is Vanhee klaar om grotere projecten aan te pakken. Onlangs verhuisde hij naar een grotere werkomgeving, pal in het centrum van Brussel. Vanuit de vergaderzaal kijkt hij elke dag over de Brusselse agglomeratie en focust hij zich ondertussen op de inhoud van zijn architecturale projecten. Die projecten zijn overigens heel uiteenlopend en aan prijzen en nominaties ontbreekt het hem evenmin.

In Woesten bouwde Atelier Tom Vanhee een oud schoolgebouw om tot een gemeenschapshuis. “Door het uitschuiven van het bouwvolume werden alle functies met elkaar verbonden en kreeg het geheel betekenis”

CREATIEVE OPLOSSINGEN

Architect Tom Vanhee: “Wij zoeken vooral naar creatieve oplossingen, dat kan gaan van het ombouwen van een dakverdieping zoals we hebben gerealiseerd in Brugge."

Vanhee is sterk gebrand op het gevoelig ontwerpen en speuren naar meerwaarde, niet alleen voor de bewoners, maar ook voor de argeloze voorbijganger. Antwoord geven op moeilijke situaties is wat Vanhee uitdaagt, een drijfveer die hij weet te combineren met een flinke dosis creativiteit. “We denken niet alleen aan de opgelegde programma's, stedenbouwkundige aspecten nemen we net zo goed mee."

Tom Vanhee: “In Woesten hebben we vooral onze vindingrijkheid uit de kast gehaald om het 'foute' sanitair blok, dat later werd toegevoegd, slim te mijden. Door het uitschuiven van het bouwvolume werden alle functies met elkaar verbonden en kreeg het geheel betekenis, onder meer is er de verwijzing naar de lokale lintbebouwing en herbestemming. Tal van aspecten vloeiden ineens samen: architectuur, functionaliteit, inbreiding en uitbreiding naar de toekomst. En ook wat poëzie kwam er aan te pas. Met het resultaat voelde ik mij echt gelukkig."

dakappartement Brussel — Een vervallen dakverdieping boven op een appartementsgebouw nabij Brussel-Zuid werd door Atelier Vanhee omgebouwd tot een passieve dakwoning (foto’s: Stijn Bollaert)

Een behaaglijke en eerbare omgeving creëren is de handtekening van het Atelier Tom Vanhee, geschraagd door een ploeg geënthousiasmeerde medewerkers. Heel recent boog het atelier zich over een project in Koekelberg. De stedelijke restruimte tussen hogere bouwblokken in deze gemeente kreeg een totaal andere aanblik door het zadeldak te vervangen door een duplexpassiefwoning. Tom Vanhee: “Vanuit de woning heb je mooie zichten op de stad. Een dergelijke aanpak werkt stimulerend. De duplex werd in houtskelet gerealiseerd, is energiezuinig en is voorzien van zonnige en ruime buitenterrassen."

Kerk Anzegem:
een verhaal met een abrupt einde

De kerk van Anzegem, die in 1979 als beschermd monument werd geklasseerd en op 16 oktober 2014 door een felle brand werd vernield, zou tegen 2018 opnieuw worden opgebouwd. De kosten voor de heropbouw worden geschat op meer dan 7 miljoen euro. Een Open Oproep werd gelanceerd door de Vlaams Bouwmeester, een jury koos uit liefst 88 kandidaturen vier ontwerpers, waarbij uiteindelijk Atelier Tom Vanhee en Graux & Baeyens overbleven. Zij voorzagen in hun ontwerp een gebouw dat de lokale gemeenschap zich met fierheid eigen kan maken door de diversiteit en opportuniteiten van het programma. Het ontwerp slaagde erin om de uniforme uitstraling van de originele kerk te vrijwaren en als een meerwaarde in te zetten voor de nieuwe kerk én voor het gemeentehuis. Zowel de kerk als het gemeentebestuur wenste een plek te creëren voor de gemeenschap. De wijziging van functie bracht ook een wijziging mee van de formele ruimtelijke opdeling. De tijdelijke vereniging had alles op alles gezet, de uitvoeringsplannen lagen op tafel. Toch staat het project nu on hold door politieke verschuivingen. Nieuwe meesters, nieuwe messen. Vanhee bekijkt het sportief en staat met zijn team klaar voor een volgend project met ambitie.

Interview met een lezer: Tom Vanhee