Krijgen ook nachtwinkels binnenkort mystery shoppers over de vloer?

FOD Volksgezondheid beseft wel degelijk waar het probleem ligt bij de controles op verkoop aan minderjarigen

Vlak voor de vakantie organiseerde onze concullega Radar een webinar over Mystery Shopping. Dit gebeurde in samenwerking met de FOD Volksgezondheid en de Nationale Loterij. Hebt u dit gemist? Geen nood. In dit artikel geven we u alle informatie mee over deze incognito controles op de verkoop van tabak, alcohol en loterijproducten aan minderjarigen.

Dagbladhandel is de eerste van de klas

Misschien is dit geen verrassend nieuws meer, maar het is een constatering waarop iedereen in de sector met recht trots mag zijn: krantenwinkels presteren beter tijdens de mystery shopping controles dan nachtwinkels, dagwinkels, tankstations en warenhuizen. Dit geldt zowel voor de controle op de verkoop van tabaksproducten en alcohol als voor de controle op de verkoop van loterijproducten.

Tabak en alcohol

Uit de onderstaande tabel, die de diverse typen winkels bekijkt, blijkt dat in 2025 slechts 1/3 van het aantal gecontroleerde dagbladwinkels in de fout is gegaan. Daaruit blijkt ook dat niet alleen nachtwinkels, maar ook supermarkten het slecht doen. Het is opvallend dat er dit jaar via mystery shopping nog geen nachtwinkels zijn gecontroleerd.

Loterijproducten

Wat loterijproducten betreft, werden er sinds 2013 maar liefst 17.278 controles uitgevoerd op verkoop aan -18-jarigen. Slechts 3.044 winkelpunten waren daarbij in overtreding (17,62%). De resultaten sinds 2024: 1.600 bezoeken, 242 in overtreding (15,13%).

Ook hier scoren dagbladwinkels het best, met overtredingspercentages die schommelen rond 10%. Ook de voorlopige resultaten van de Nationale Loterij voor 2025 tonen bemoedigende resultaten (tussen 12 en 16%).

Sommige winkeliers wilden wel eens weten of dagbladhandels dan wel deel moeten blijven uitmaken van deze controles. Of moet het accent verschuiven naar de andere verkooppunten? De FOD Volksgezondheid gaf mee dat ze geleidelijk aan meer zal focussen op kanalen die slechter scoren, terwijl de Nationale Loterij vasthoudt aan een selectie via trekking onder toezicht van een gerechtsdeurwaarder.

Een aanwezige dagbladhandel vond dat overigens niet slecht. Zo blijft het interessant voor de krantenwinkeliers om te kunnen aantonen dat ze goede cijfers halen.

Zalven en slaan

Fouten maken mag, maar ook bij mystery shopping? Ja, soms wel. De Nationale Loterij hernam haar sanctiesysteem in 2025 en in dat systeem krijgt een winkelier bij een eerste overtreding een financiële sanctie. Bij de FOD Volksgezondheid levert een eerste overtreding meestal een waarschuwing op, pas bij herhaalde inbreuk volgt een proces-verbaal.

"Als het resultaat van de mystery shopping positief is, dan krijgt de winkelier een complimentenbrief", preciseerde Paul Van den Meerssche, diensthoofd van de Inspectiedienst van de FOD Volksgezondheid. "Als het negatief is en het is de eerste maal, dan krijg je een waarschuwing." Let wel, bij de klassieke observatie, zonder gebruik van mystery shopping, levert een inbreuk wel vanaf de eerste keer een sanctie op.

Controle op verzoek kan niet

Wilt u graag controleren of u goed bezig bent met het controleren van de leeftijd van klanten? Controle op verzoek bestaat helaas niet. Wel krijg je na elke controle steeds een brief, met feedback. Hetzij positief (compliment), hetzij negatief (waarschuwing of sanctie).

De Nationale Loterij heeft duidelijk gemaakt dat ze proactief winkeliers met personeel gratis opleidingen aanbiedt. "Het is niet mogelijk om controles op verzoek uit te voeren", aldus Frederique Niemegeers, verantwoordelijke voor Mystery Shopping, "maar winkels kunnen wel gratis hun personeel op opleiding sturen."

Wanneer avondcontroles?

Opvallend in de statistieken: de FOD Volksgezondheid kan geen minderjarige testkopers inzetten na 20 uur, wat uiteraard nefast is voor de controles in de nachtwinkels. De FOD bereidt een aanvraag voor om een uitzondering te bekomen, tot middernacht voor minderjarigen, zodat ook 's avonds controles kunnen plaatsvinden. De nachtwinkels blijven voorlopig wel een prioriteit bij klassieke observaties.

Nog vragen?

Zit u nog met vragen over de verkoop van alcohol en/of tabak, of over de display ban? Raadpleeg dan zeker even deze twee FAQ-lijsten van de FOD Volksgezondheid:
- Tabak en alcohol
- Display ban

Meer info vindt u ook via:
- Callcenter FOD Volksgezondheid: 02 524 97 97
- Email: apf.inspec@health.fgov.be