Belgische overheid heeft quasi geen vat op illegaal e-circuit

Nochtans is toestand precair: 1 op 2 in België verkochte e-sigaretten is illegaal

Vanaf 1 januari 2025 is het verboden om wegwerpvapes te verkopen. Vanaf 1 april moet alles achter slot en grendel, of achter een gordijntje. Op hetzelfde moment is ook de verkoop van deze producten in voedingswinkels groter dan 400m2 verboden. Daarbij komt dat de prijzen van e-liquids sinds begin 2024 gestegen zijn. De federale overheid besliste immers om ook op deze groep btw en accijnzen te heffen. Al deze wetten zorgen er helaas ook voor dat de illegale markt alleen maar groter wordt.

Tabak als voorbeeld

Een product onderhevig maken aan taksen kan de markt verder professionaliseren vermits de zogenaamde cowboys er dan van tussenuit vallen. Bovendien worden kwetsbare consumentengroepen meer beschermd, zoals jongeren. Anderzijds kan een invoering van taksen ook zorgen voor groei van een illegaal circuit.

Dat hebben we de voorbije jaren zien gebeuren in de tabaksmarkt. Er is geen rechtstreeks bewijs voor, maar als je weet dat een pakje premium sigaretten van 20 stuks al meer dan 10 euro kost, dat op circa 25% van alle sigaretten die in België worden geconsumeerd geen belastingen in ons land worden betaald en dat 1 op 10 in België gerookte sigaretten illegaal is, dan is de optelsom snel gemaakt.

De FOD Economie ontving vorig jaar 744 meldingen over namaak. Dat is een stijging van ruim 37% i.v.m. 2022. In totaal werden 217.053 producten in beslag genomen, met een geschatte totale waarde van ruim 11 miljoen euro, een stijging van 15% tegenover 2022. Binnen de top-5 van deze namaakproducten stond tabak op plaats 4.

Stijgende prijzen hebben niet noodzakelijk een daling van het aantal rokers tot gevolg. Belgen zoeken hun heil in namaak, of zijn in een wip de grens over, in het geval van sigaretten meestal richting het Groothertogdom Luxemburg. Minder verkoop (op basis van de in verbruikstelling) betekent niet automatisch minder rokers.

Ook de Dienst Douane & Accijnzen, die onder de FOD Financiën valt, beweert dat almaar stijgende prijzen de illegale sigarettenhandel doet groeien. In 2023 heeft die dienst meer dan 345 miljoen illegale sigaretten in beslag genomen, goed voor bijna 141 miljoen euro aan ontdoken rechten. Er werden ook 27 illegale fabriekjes opgerold.

Prijs bepaalt alles

Nu ook e-liquids onderhevig zijn aan taksen, lijkt het niet onlogisch dat ook deze markt een parallel lopend illegaal circuit moet dulden. Het is nog te vroeg om een duidelijk beeld te scheppen, een taks op e-liquids bestaat pas sinds begin 2024, maar bij de FOD Volksgezondheid horen we alvast dat er al heel wat controles werden verricht bij personen die via internet een handeltje opzetten.

Meestal zijn deze producten niet conform de Belgische wetgeving en dus illegaal. Immers, de aankoop en verkoop van tabaksproducten en e-sigaretten via het internet is bij wet verboden. Producten die via het internet en sociale media verkocht worden, en dus niet via de Belgische douane zijn gepasseerd en per definitie dus illegaal zijn, zijn meer risicovol, met niet altijd de vereiste garanties met betrekking tot de normale werking en samenstelling bij het vapen.

Maar dan is er natuurlijk de prijs. “Ik verkoop wegwerpvapes met tussen de 500 en 600 puffs voor ongeveer 10 euro, terwijl je in een nachtwinkel producten kunt vinden met 7.000 tot 8.000 puffs voor 12 of 13 euro. De 'Tornado' met 9.000 puffs vind je online voor 18 euro”, aldus Stefaan Destoop van Vapeshop Plus uit Waregem.

“Ik krijg dagelijks klanten over de vloer die vragen naar die Tornado 9.000 puffs. Van alle leeftijden. En elke keer opnieuw mag ik uitleggen dat dit een illegaal product is in België, dat het niet geregistreerd staat bij de overheid en dat je niet weet hoeveel nicotine je binnenkrijgt. Maar dat stoort die klanten überhaupt niet.”

(Zie ook het interview van de krant L'Avenir met krantenwinkelier Jean-Pierre Demoulin uit Luik.)

Politieke mea culpa

Ontslagnemend minister van justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) beseft alleszins dat er een probleem is. “We moeten er een prioriteit van maken om de illegale handel in nicotinepouches, illegale vape- en tabakshandel veel forser aan te pakken dan dit vandaag het geval is”, klinkt het in een interview met de Vlaamse vakvereniging voor pers- en tabaksverkopers Perstablo. “Maar het spreekt voor zich dat dit zeer moeilijk zal zijn aangezien er miljoenen pakjes per jaar geleverd worden.”

De Dienst D&A doet controles in de sorteercentra van de post- en koerierdiensten op pakketten en brieven die uit het buitenland komen. Daarnaast bestaat er een specifieke werkgroep onder de vleugels van het Benelux-Secretariaat om de problematiek van drugszendingen per post aan te pakken, inclusief de medewerking van politie en justitie.

De dienst zet vandaag ook eerder in op het opsporen van de grote illegale tabaksinvoer en tabaksverkoop dan op zeer kleinschalige sluikinvoer.

Er is in België wel degelijk nood aan een betere toepassing van de handhaving bij verkoop via het internet en via sociale media. De producten die via zulke kanalen verkocht worden zijn ook meer risicovol, met niet altijd de vereiste garanties m.b.t. de normale werking en samenstelling bij het vapen.

Acties

“We moeten zulke verkoop dringend meer aan banden leggen zodat men terecht kan in gespecialiseerde zaken”, klinkt het nog bij de ontslagnemend minister. “Dat is de reden dat ook de FOD Volksgezondheid inzet op meer controles op online aankoop en verkoop van tabaksproducten (inclusief e-sigaretten).”

Facebook en Instagram

In samenwerking met deze kanalen worden advertenties met foto’s van tabaksproducten en elektronische sigaretten automatisch verwijderd. Hierbij krijgt de verkoper de melding ‘Dit geldt als een eerste waarschuwing’. Als men merkt dat dezelfde verkopende particulier het algoritme probeert te omzeilen en doorgaat met verkopen zonder een foto te plaatsen, zal een onderzoek worden geopend.

Het maakt niet uit of de verkochte tabak of e-sigaretten conform de wet zijn of niet. Zodra ze online worden verkocht, kunnen inbeslagnames worden gedaan. Verkopende particulieren krijgen een proces-verbaal met administratieve boetes tot 1.500 euro. 

Ook reacties op sociale media waaruit blijkt dat particulieren geïnteresseerd zijn in het aankopen van tabaksproducten of e-sigaretten, worden gecontroleerd. En er worden regelmatig controles uitgevoerd op Snapchat, Telegram- en Whatsappkanalen. 

Online verkoopplatformen

In 2023 werden de Belgische, Nederlandse en Franse versies van Amazon onder de loep genomen. Een significant deel van de niet-conforme advertenties had betrekking op de online verkoop van e-sigaretten en navulverpakkingen, wat in België onderhevig is aan een online verkoopverbod aan consumenten.

Eind 2024 en in 2025 zijn aankomende controles gepland op online verkoopplatformen zoals DH Gate, Ali Baba, AliExpress en eBay.

Om meer controle op de online handel via dergelijke websites efficiënt te maken, zal de FOD wellicht meer beroep moeten doen op nieuwe technologie, zoals AI, om pakjes automatisch te scannen op eventueel verboden inhoud of om gericht en efficiënt te screenen zonder ze stuk voor stuk te moeten openen en zonder privacybescherming en het briefgeheim zomaar op de helling te zetten.

Online reclame

Daarnaast worden regelmatig controles uitgevoerd op online reclameovertredingen. Dit jaar worden ook YouTubekanalen van zowel handelszaken als particulieren gecontroleerd. Bij vaststelling van reclame-overtredingen krijgen de overtreders een boete die kan variëren van 2.000 tot 800.000 euro.

Vapebel ontgoocheld

Onderzoek toont echter aan dat 1 op 2 in België verkochte e-sigaretten illegaal is. Bijzonder veel dus. Het grootste deel daarvan zijn wegwerpvapes die veel meer nicotine en vloeistof bevatten dan legaal is toegestaan (vloeistof is max 2 ml terwijl er toestellen circuleren van 10 tot 15 ml, nvdr) en daardoor een serieus prijsvoordeel hebben.

Met die argumenten stapte vakorganisatie Vapebel half juli naar de Dienst D&A. De overheidsfunctionarissen benadrukten dat ze zich bewust zijn van het probleem, maar er voorlopig niet veel kunnen aan doen. Te weinig inspecteurs, te weinig mankracht, andere prioriteiten (drugs via haven van Antwerpen, sigaretten en tabak), klonk het. Er zijn wel al wat controles geweest op winkelniveau, hier en daar, maar lang niet voldoende en al zeker niet op de juiste tijdstippen.

"Je mag toch verwachten dat de overheid, aan wie elk legaal opererend bedrijf genoeg belastingen betaalt, controleert wat het zelf oplegt"
Felix Rijkers - voorzitter Vapebel

“Je kan zo de inboedel van elke nachtwinkel hier in Antwerpen meenemen, de illegale vapes liggen er gewoon op de toonbank, in ‘plain sight’”, reageert voorzitter Felix Rijkers. “Een nachtwinkel controleren kan natuurlijk alleen buiten de werkuren, en daarvoor heb je dus vrijwilligers nodig. En dus gebeurt het niet. Neen, ons gesprek was niet motiverend. Je kan wel nieuwe regels maken, maar dat heeft geen zin als je de vorige niet toepast.”

“Ik voorspel vandaag dat begin januari 2025, als wegwerpvapes niet langer verkocht mogen worden, de nachtwinkels er vol van zullen liggen. Je mag toch verwachten dat de overheid, aan wie elk legaal opererend bedrijf genoeg belastingen betaalt, controleert wat het zelf oplegt? Tien jaar ben ik reeds actief in deze sector, en dat heeft van mij helaas een pessimist gemaakt.”

Met andere woorden, er wordt wel wat online gecontroleerd, maar in het winkelpunt is het verdacht rustig. En dat stoort de legaal opererende bedrijven mateloos.