SOS krantenwinkel

Politieke wereld reageert op Memorandum Perstablo en Vision Presse

Vlak voor de verkiezingen van 9 juni presenteerden Perstablo en Vision Presse samen hun 'Memorandum 2024: Stop de teloorgang van perswinkels in België'. Bedoeling van het memorandum is politici in Vlaanderen en Wallonië doen beseffen dat het 5 voor 12 is voor wat de toekomst van de krantenwinkel betreft. Het werkstuk werd gedrukt op 2.500 exemplaren en naar alle partijbureaus opgestuurd. Vijf partijen reageerden.

In het memorandum worden diverse thema's behandeld en voorstellen voor de volgende regeerperiode 2024-2028 gedaan. Samen vertegenwoordigen de twee federaties meer dan 600 perswinkels in België. In dit artikel brengen we een samenvatting van de belangrijkste thema's en de reacties vanuit politieke hoek.

Het probleem

In ons land sluiten elke week bijna twee perswinkels definitief de deuren. Dat is problematisch, want perswinkels spelen een essentiële rol als vitale toegangspunten tot informatie, onderwijs, lokale en nationale cultuur, maar ook als ontmoetingsplaats.

Maar door een wervelstorm aan nieuwe wetgeving in diverse sectoren, alsmaar meer bureaucratische regels en een schrijnend gebrek aan politieke visie, is in minder dan 20 jaar tijd meer dan de helft van alle onafhankelijke perswinkels in ons land verdwenen. Een trieste realiteit...

Tabak

Elk jaar verhoogt de regering de accijnzen op tabak als onderdeel van het antitabaksplan en om de begroting in evenwicht te krijgen. Accijnzen zijn van toepassing op sigaretten, tabak, cigarillo's en sinds kort ook op vapingproducten. Er wordt ook btw toegevoegd. Het saldo van de prijs is de nettoprijs die wordt verdeeld tussen de fabrikant, de groothandelaar en de eindverkoper. 

Belastingen in België zijn goed voor meer dan 87% van de verkoopprijs. Een pak sigaretten van 10 euro betekent dus 8,70 euro aan diverse accijnzen en btw. De overige 1,30 euro wordt verdeeld tussen fabrikant, groothandel en detailhandel. De bijdrage voor de Europese SUP-richtlijn zet de winstmarge voor de detailhandel nog verder onder druk.

Bovendien is ondertussen 1 op 10 in België gerookte sigaretten illegaal. In 2022 waren illegale sigaretten goed voor 9,8% van de consumptie, tegenover 4,6% in 2021. Een paar honderd miljoen euro's aan accijnzen en btw ontsnappen zo aan de staatskas. 

Voorstel:

Ons taxatiesysteem moet beter aansluiten op het Franse systeem. Het belastingstelsel daar omvat:
- accijns op tabaksproducten;
- btw op basis van de detailhandelprijs;
- bruto korting die betaald wordt aan tabakswinkels;
Tabakswinkels worden beloond met een bruto korting op de kleinhandelsprijs. De netto tabakskorting voor tabakswinkels bedroeg 8,15% op 1 april 2023. Deze zal op 1 januari 2025 stijgen naar 8,35%. 

Naast accijnzen en btw zou de overheid, net als in Frankrijk, een minimum vergoedingspercentage voor eindverkopers moeten vaststellen, waardoor de fabrikant gedwongen wordt een verkoopprijs aan te houden waarbij hij enkel controle heeft over zijn winstaandeel.

Alternatieven voor tabak

Zijn alternatieven voor tabak nu gezonder of niet? Het antwoord op deze vraag zou het beleid moeten bepalen. De Hoge Gezondheidsraad kwam in 2015 alvast tot de conclusie dat gezondheidsschade voornamelijk wordt veroorzaakt door het inademen van de verbrandingsproducten in tabaksrook, en dat de schadelijkheid van nicotine vrij beperkt is.

En in 2022 adviseerde de Raad dat dampen wel degelijk risico’s inhoudt, maar ook minder schadelijk is dan de klassieke sigaret. De e-sigaret kan volgens de Raad dus een hulpmiddel zijn om volledig te stoppen met roken, maar blijft af te raden voor niet-rokers en voor jongeren in het bijzonder.

Alternatieven voor tabak zoals de e-sigaret, nicotinezakjes en verwarmde tabak (producten zonder verbranding) zijn daarom de beste opties voor volwassen rokers die willen stoppen met roken. Een goede regelgeving houdt in:
- dat deze producten bevoordeeld worden voor volwassen rokers, en;
- tegelijkertijd streng genoeg blijven om te voorkomen dat jongeren ze in handen krijgen.

Alleen heeft de wetgever in ons land deze producten in dezelfde categorie geplaatst als traditionele tabak, verwarmde tabak is bij ons zelfs niet verkrijgbaar en nicotinezakjes zijn sinds 2023 verboden. Diezelfde wetgever vergeet wel dat:
- 1 op de 2 Belgen op minder dan 50 km van de landsgrens woont en dus snel de grens kan oversteken om zijn favoriete producten te kopen;
- diezelfde verboden producten probleemloos via een postpakket in de krantenwinkel bij de consument geraken.

Voorstel:

Laat de verkoop van rookloze producten in de winkel toe. Een verbod neemt de vraag niet weg, integendeel. Het zorgt er wel voor dat aankopen worden verplaatst naar ongecontroleerde kanalen.

Bovendien moeten die producten zichtbaar blijven in de winkels, met gezondheidswaarschuwingen om rokers aan te moedigen over te stappen. Een perswinkel kan een positieve rol spelen in de noodzakelijke gewoonteverandering. Bovendien zijn ze het gewoon om leeftijdscontroles uit te voeren.

Maar de overheid moet wel de kans bieden om rokers objectief te informeren. Rokers worden vandaag echter niet ondersteund bij deze overstap.  

Wat ook de ogen uitsteekt, is de lamentabele controle in en van nachtwinkels. Strikte controles en handhaving van bestaande wetgeving zijn nodig, en elke winkel moet gelijk zijn voor de wet.

Tot slot moet het accijnsniveau voor deze producten acceptabel blijven. De overstap mag financieel niet gehinderd worden.

B18

B18 werpt zich op als verantwoordelijk netwerk dat zich verbindt tot het respecteren van een duidelijk charter dat voldoet aan de wetgeving. De overheid moet immers kunnen vertrouwen op de winkeliers die producten verkopen die niet bedoeld zijn voor minderjarigen. Controle op leeftijd gebeurt niet overal. 

Voor de overheid is het nuttig enkel een netwerk te moeten controleren dat geïdentificeerd staat als 'verantwoordelijk', herkenbaar aan een label.

Voorstel:

Het netwerk dat tabak verkoopt, moet drastisch worden ingekrompen en, zoals in Frankrijk, toegewezen worden aan zogenaamde 'essentiële' bedrijven zoals het netwerk van perswinkels. Winkels in dit netwerk moeten een charter ondertekenen; wie dit niet doet, kan geen aanspraak maken op het keurmerk voor verantwoorde verkoop na controle.

Perstablo en Vision Presse vragen dat de overheid het B18-label en zijn charter officieel erkent en dat het aan alle wetgeving waar het van belang is, gekoppeld wordt

Ook het gebruik van gezichtsherkenningssystemen wordt aangemoedigd. De federaties hebben onlangs een handvest gelanceerd onder het label 'B18' en ze moedigen hun leden aan om het te ondertekenen. In het charter staan de voorwaarden om het B18-label te krijgen. Het charter moet elk jaar opnieuw door alle leden ondertekend worden, het wordt immers jaarlijks aangepast aan nieuwe wetten. 

De federaties vragen dat de overheid het label en zijn charter officieel erkent en dat het aan alle wetgeving waar het van belang is, gekoppeld wordt. Daar bovenop moet er een vermindering komen van het aantal verkooppunten van tabak (niet langer in retailzaken en nachtwinkels).     

Bpost

Het beheerscontract tussen Bpost en de Staat voorziet in de oprichting van postpunten, naast de postkantoren die meer en meer gesloten worden. Het zijn lokale bedrijven die een pakketdienst en brievenpost beheren. Veel perswinkels zijn zo'n punt. Voor deze concessie betalen ze een halfjaarlijkse 'partnerbijdrage' aan Bpost. 

Wat het brievenpostgedeelte betreft, is Bpost de enige speler bij de perswinkels. Dat is niet het geval voor pakjes, en dat zet de concurrentie op scherp en de prijzen onder druk.

De vergoeding voor een perswinkel is gekoppeld aan een prijslijst, zowel voor brievenpost als pakketten. In de loop der jaren heeft Bpost echter financiële voordelen zoals huur, opleiding, kennistests en verkoopbonussen afgeschaft.

Voorstel:

Aangezien de Staat aandeelhouder is van Bpost, moet deze voorrang geven aan de levensvatbaarheid van kleine ondernemingen die sociale banden smeden met de bevolking. Over elke wijziging van het opdrachtsysteem moet overleg worden gepleegd met de sector en vertegenwoordigers van de federaties van perswinkels. 

De federaties willen ook dat er een billijke vergoeding wordt toegekend aan de postpunten, goedgekeurd door de Raad van Bestuur, na overleg met de belanghebbenden van de sector. En er moet voorrang gegeven worden aan het openen van postpunten in een perswinkel, die veel meer sociaal verweven is in de samenleving dan een grote winkelketen.  

Sportweddenschappen

Toen de wetgever in 2019 perswinkels toeliet om sportweddenschappen als aanvullende activiteit aan te bieden, was dat met de intentie om hen te helpen om de teruglopende verkoop van de gedrukte persartikelen deels te compenseren. Het was ook de bedoeling om dit alleen aan perswinkels toe te staan.

Maar, wat is een perswinkel? Het ontbreken van een definitie en de criteria voor een aanvullende activiteit, alsook het vastleggen van de antwoorden in bindende wetgeving, hebben geleid tot de creatie van 'pseudo-perswinkels'. 

In 2022 werd het probleem aangepakt, maar slechts gedeeltelijk opgelost. De term perswinkel werd gedefinieerd en financiële criteria werden opgelegd, maar er werden ook beperkingen toegevoegd waardoor de nobele intentie verloren werd. De beperkingen leidden ertoe dat veel spelers zich naar online kanalen wendden, waar nog minder controle is. In België zijn er meer dan 1.000 illegale sites toegankelijk voor iedereen.

Voorstel:

Een 'perswinkel' moet een jaarlijkse persverkoop van meer dan 25.000 euro kunnen voorleggen, wat neerkomt op een gemiddelde dagverkoop van 75 euro. Bovendien zou het jaarlijkse omzetcijfer verkregen uit de verkoop van sportweddenschappen geen beperking (250.000 euro) mogen hebben. 

Er mag ook geen EPIS-controle (Excluded Persons Information System) uitgevoerd worden in perswinkels, omdat de maximale inzet is vastgesteld op 200 euro en het de persverkoper is die het ticket uitdeelt aan de spelers (leeftijdscontrole). En het B18-handvest moet opgelegd worden aan perswinkels die sportweddenschappen verkopen. 

Illegale websites moeten bovendien bestreden worden, in samenwerking met banken, financiële instellingen, telecomoperatoren en de Kansspelcommissie.

Definitie perswinkel voorgesteld in het memorandum
Een perswinkel is een winkel met een aanbod van minimaal 200 verschillende dag-, week- en maanduitgaven met een actuele verschijningsdatum, waaruit een jaarlijkse minimumomzet van 25.000 euro moet gerealiseerd worden en waarbij tenminste 50% van de winkeloppervlakte is voorbehouden voor het uitstallen van pers en:
- boeken
- papierwaren
- wenskaarten
- tabaksproducten en accessoires
- vaping en alle nieuwe producten met betrekking tot nicotineconsumptie
- aanbieden van producten van de Nationale Loterij
- kansspelen en sportweddenschappen
De aanduiding 'specialist' mag worden toegevoegd aan de titel perswinkel indien deze meer dan 400 titels aanbiedt.

Reacties politieke wereld

Wallonië: Les Engagés en DéFi

Les Engagés, de vroegere cdH en één van de winnaars van de verkiezingen in Wallonië, willen een proactieve aanpak ondersteunen om de inkomstenbronnen te diversifiëren. Gerichte structurele steun is nodig om de perswinkel te moderniseren en haar toekomst veilig te stellen.

Daarbij denkt de partij aan subsidies voor innovatie van producten en diensten, investeringen in de beveiliging van panden en scholing van eigenaars en medewerkers in nieuwe commerciële en digitale praktijken.

De definitie van wat een perswinkel is, wordt toegejuicht. De partij beseft dat het ontbreken ervan veel schade heeft aangericht. Voor DéFi moet zelfs het voorstel van een definitie van een perswinkel, zoals beschreven in het memorandum, evenals de verwijzing naar 'specialist', volledig worden gesteund. 

Wat tabak betreft, en de alternatieven, zijn beide partijen minder geneigd om tegemoet te komen aan de verzuchtingen van de sector. Om redenen van volksgezondheid moet er tegen 2040 een rookvrije generatie zijn. Rokers moeten geholpen worden om te stoppen met roken, en niet-rokers moeten ontmoedigd worden om te beginnen roken. Preventie is cruciaal, vandaar ook het belang dat de partijen hechten aan antirookmaatregelen. 

Om de illegale productie en verkoop terug te dringen, willen Les Engagés de middelen voor rechtshandhaving gevoelig versterken. Tegen 2030 moet er 1 miljard euro extra vrijgemaakt worden voor justitie en politie.

DéFi beseft dat meer dan 20% van de in België verkochte sigaretten ontsnapt aan de fiscus, en dat dus het illegale circuit floreert. Legale alternatieven voor tabak moeten worden ondersteund, maar ook streng worden gecontroleerd.

De prijzen moeten blijven stijgen om de marges op de verkoop te vergroten. Deze algemene prijsverhoging moet volledig worden doorberekend aan de verkopers om de gestegen verkoopkosten te compenseren. En als een verhoging niet haalbaar is, dan wil de partij een grotere aftrekbaarheid toestaan van de investering die nodig is om de producten op te slaan (bv. 120%). De partij is ook voorstander van B18. 

De rol van een krantenwinkel als pakketjesdienst kan ook een extra duw in de rug krijgen als pakketbezorging in lokale depots goedkoper wordt gemaakt dan thuisbezorging. Postpunten moeten eerlijk en billijk worden vergoed. De procedure voor het vaststellen van de prijzen moet  onderwerp zijn van overleg met alle betrokkenen. DéFi benadrukt ten slotte dat perswinkels voorrang moeten krijgen bij het openen van een afleverpunt.

Vlaanderen: N-VA, Vlaams Belang en Vooruit

N-VA

N-VA heeft oren naar de voorgestelde definitie van een perswinkel. Ook over het taxatiesysteem voor tabakswaren wil N-VA in dialoog gaan, maar voor een verlaging van de accijnzen op tabak staat de partij niet te springen. Wel gelooft ze in vapeproducten als alternatief voor de sigaret en als rookstopmiddel, maar jongeren moeten er wel tegen beschermd worden.

Over vapen: "Hiervan is voldoende wetenschappelijk bewijs voor handen dat het gebruik minder schadelijk is dan roken. Het is echter niet risicoloos, en dus moet vermeden worden dat jongeren ermee starten."

Over verwarmde tabak en nicotinepouches: "Het is onvoldoende duidelijk welke impact dat heeft op de gezondheid. Ook nicotinepouches zitten in het oog van de storm. Deze discussie stelt zich momenteel echter niet, aangezien beide producten niet op de Belgische markt te vinden zijn.” De partij gaat niet in op de vaststelling dat nicotinepouches wel degelijk via postpaketten in krantenwinkels de deur uitgaan.

Over Bpost: “Bpost is een autonoom staatsbedrijf dat volledig verantwoordelijk is voor de dagelijkse bedrijfsvoering. Om een duurzame relatie op te bouwen met haar partners is het belangrijk dat er een marktconforme vergoeding wordt betaald voor dienstverlening. Wat betreft de selectie van postpunten is het aan het bedrijf om een analyse te maken." Daarna geeft N-VA de voorkeur aan een perswinkel.

Over sportweddenschappen: “Het bestrijden van illegale websites moet een prioriteit zijn. Om een optimale bescherming van spelers te waarborgen, vinden wij het echter essentieel dat de EPIS-controles ook gelden in krantenwinkels. Bovendien kan de dagbladhandelaar zonder EPIS niet weten of een speler ooit gokproblemen heeft gehad of aan een schuldbemiddelingstraject deelneemt.” 

N-VA is voorstander van een gelijk speelveld.

Vlaams Belang

Het Vlaams Belang pleit voor de afschaffing van de krantensubsidies en het fiscale gunstregime voor mediabedrijven, omdat ze een eerlijke, objectieve nieuwsspreiding in de weg staan. De partij pleit voor overleg met alle belanghebbenden om afspraken te maken over een eerlijke verdeling van de winstmarges over de verschillende schakels heen.

Zowel voor de verkoop van nieuwstitels, de verdeling van pakjes, als de verkoop van tabak en loterijproducten, hebben de perswinkels recht op een correct vergoedingspercentage.

Het voorstel om de perswinkel als verantwoordelijke te laten optreden bij de verkoop van zowel tabak en alcohol als loterijtickets en weddenschappen, kan bepaalde voordelen opleveren. Het gebruik van deze producten kan immers verslaving in de hand werken of gezondheidsrisico's met zich meebrengen.

Sociale en leeftijdscontroles zijn daarom wenselijk en de perswinkel is hiervoor goed geplaatst. De invoering van een label als keurmerk voor een verkoop met controle kan een nuttig instrument zijn om erop toe te zien dat de wetgeving wordt nageleefd.  

Vooruit

Vooruit is heel duidelijk op het vlak van sportweddenschappen: die horen niet thuis in perswinkels en dus ziet de partij die ook het liefst verdwijnen uit de winkels. “Er heerst vandaag een gokepidemie, en bovendien is er in krantenwinkels veel minder controle en bescherming.” 

Ook wat tabaksproducten betreft, meent de partij dat het goed is om de verkoop te reguleren. Vooruit heeft de expliciete ambitie om tot een rookvrije generatie te komen. “We moeten dan ook alles in het werk stellen om daar te geraken. Tabaksproducten, zoals nicotinepouches, snus en verhitte tabak, geven mensen een vals gevoel van veiligheid. We kennen de gevolgen op lange termijn nog niet goed, maar wat we alvast wel zeker weten is dat het heel erg verslavende producten zijn."

"De e-sigaret kan een rol spelen in het stoppen met roken, maar het is ook hier belangrijk dat het geen opstapje wordt voor mensen die nog niet rookten. De e-sigaret wordt zeer aantrekkelijk gemaakt, vooral voor jongeren, met allerlei kleuren en smaken. We moeten de jongeren hiertegen beschermen."

Vooruit blijft anderzijds wel sterk geloven in de perswinkel als cruciaal onderdeel in het sociale weefsel van de maatschappij.

Politici op bezoek

Weinig politici kennen de penibele situatie van perswinkels. Dat was wel duidelijk toen Perstablo-bestuurder Erik Van Olmen, tevens eigenaar van De Koerant, Jinnih Beels (Vooruit) en Paul Van Tigchelt (Open Vld) begin juni had uitgenodigd in zijn zaak. Erik was zelf ook al op bezoek geweest bij Koen Metsu, N-VA burgemeester van Edegem en federaal volksvertegenwoordiger, om er de problemen uit de doeken te doen. Bij beide gelegenheden stonden de politici open voor discussie. En werd beloofd naar oplossingen te zoeken. 

In Eriks winkel werd er gepraat over de regelgeving en verkoop aan -18-jarigen, over track & trace en de controle hierop - of beter: geen controle - , over de gevolgen van de display ban en ook de instroom van illegale vapes, nicotinepouches en andere nicotineproducten via cowboys in de markt en het online circuit.

"Het is niet omdat er in ons land 15% minder sigaretten verkocht worden, dat er minder rokers zijn"
Erik Van Olmen - Bestuurder Perstablo

Voortschrijdend inzicht?

Erik over track & trace: "Wat is het nut om dit in te voeren voor sigaren als er nog geen controle is op sigaretten?"

Beide politici over de display ban: "Dat kan toch geen zware investering zijn?"

Misschien waren beide politici een beetje naïef, maar ze zijn wel tot het besef gekomen dat de display ban een zware investering betekent voor de krantenwinkelier.

Van Tigchelt besefte ook niet dat 1 op de 5 gerookte sigaretten in ons land geen taksband heeft. Het siert beiden ook dat ze zijn ingegaan op de uitnodiging van Erik. "Illegale sigarettenhandel aanpakken is belangrijk voor justitie", zei Van Tigchelt nog, "alleen is de drugsproblematiek dat nog meer."

Tot slot gaf Erik de beide politici nog de volgende boodschap mee: "Het is niet omdat er in ons land 15% minder sigaretten verkocht worden, dat er minder rokers zijn. Er bestaan hele netwerken die transport naar Luxemburg regelen. Dat zijn allemaal legale aankopen maar eveneens minder inkomsten voor de staat. Op het moment dat België door de Europese Commissie op de vingers wordt getikt voor haar begrotingstekort, is dit misschien toch een niet te negeren probleem." 

Goed nieuws, de studiediensten van Vooruit, Open-Vld en N-VA werden aangemaand om alle problemen rond de toekomst van de perswinkel actief te bestuderen. In september 2024 wordt een meeting met Perstablo gepland om de situatie verder te bespreken.

Wordt vervolgd ...