Hygiënische ontwerpmaatregelen van het grootste belang
Hygiëne staat hoog op de prioriteitenlijst van bedrijven die actief zijn in de voedselverwerkende industrie. Een belangrijk aspect van hygiëne is het ontwerp van installaties. Aan de hand van een reeks artikelen brengt Hygienic Design Network (HDN), een Nederlands platform voor bedrijven en verenigingen die betrokken zijn in de voedingsindustrie, het thema hygiënisch design onder de aandacht. In deze column bespreekt Hans van der Steen, business manager bij HDN, het belang van hygiënisch design.
Risico elimineren of reduceren
Wanneer de eventuele risico’s van een proces en de reinigingsinvloed bekend zijn, kan een ontwerper gepaste maatregelen doorvoeren in zijn ontwerp, maar vooral ook in de instructies voor de uitvoering ervan. Het nemen van deze maatregel is voor veel ontwerpers een vanzelfsprekendheid, want men wil ophoping van product, water of reinigingsmiddel voorkomen. Maar in de praktijk wordt door de uitvoerende partijen, zonder de juiste instructie, toch wel wat obstructie gecreëerd die de zelfdrainendheid van een installatie beïnvloeden.
Hieronder volgt het waarom, maar ook wat handvatten voor die instructie. HDN probeert met een reeks van artikelen de diverse hygiënische maatregelen uit te leggen om zodoende de juiste uitvoering en de herkenning te bevorderen. Wanneer achtergebleven product, water of reinigingsmiddel een risico vormen, moet men dit risico elimineren of reduceren naar een aanvaardbaar niveau.
Dat is de verplichting conform de verordening EC852 (HACCP), maar ook volgens de EC1230 (Machineverordening). Op dat vlak komen techniek en technologie samen. Die ophoping voorkomen doet men door zelfdrainendheid door te voeren in machines, apparaten en leidingsystemen. Achtergebleven product kan kruisbesmetting veroorzaken, achtergebleven
water kan een biofilm veroorzaken en achtergebleven reinigingsmiddel geeft een chemische besmetting.
Het is daarom vanzelfsprekend dat zelfdrainendheid wordt toegepast en daarom wordt het wellicht onvoldoende gecommuniceerd of gecontroleerd. In leidingsystemen kan je aan de buitenzijde de stroomrichting niet altijd herkennen, dus achteraf constateren is lastig. Daarom moet je vanaf het ontwerp vooral duidelijk zijn met een instructie. De HDN-methode die kan fungeren als een ‘Ontwerp Management Systeem’, biedt alle handvatten om die communicatie te stroomlijnen. Als je daar meer over wilt weten, neem dan gerust contact met ons op.
Zelfdrainendheid
Een zelfdrainend, zelfledigend of aflopend oppervlak is duidelijk zichtbaar op een vloer of boven op het dak van een machine of schakelkast. Maar zelfdrainendheid is vooral ook van belang voor de binnenkant van een apparaat, vat of een compleet leidingsysteem. Daar zijn de gevolgen pas zichtbaar als het te laat is.
Zelfdrainendheid zit niet alleen in het bouwen onder afschot. Ja natuurlijk helpt dat mee, maar daarnaast moet men ook obstructies of capillaire werking voorkomen. Een strak haakse hoek in een oppervlak geeft een schaduwzijde waar door de capillaire werking vloeistof achter kan blijven. Dit geldt ook voor obstructie als gevolg van een wanddikteverschil, te bolle las of verkeerd geplaatst component. Hieronder volgt een opsomming van enkele omgevingen en de mogelijke oplossing om zelfdrainendheid te regelen.
Zelfdrainende leidingen
Er geldt volgens de markt een vuistregel van 3° of 2% afschot voor zelfdrainend bouwen. Dit is technisch niet altijd mogelijk. Het benodigde hoogteverschil om in een leidingsysteem 3° afschot regelen, kan naar gelang de lengte enorm zijn. Die ruimte is in de praktijk niet altijd beschikbaar. Wanneer we over het zelfdrainend maken van een leidingsysteem praten, dan is het afschot 0°, afhankelijk van de situatie. Daarnaast moeten ook zakken in de leiding worden voorkomen.
Een goed beugelplan is noodzakelijk om dit te realiseren. Andere barrières worden ook veroorzaakt door verkeerd geplaatste componenten. Veel componenten zijn ontworpen voor een verticale plaatsing. Afwijken van die bouwvorm kan de zelfdrainendheid negatief beïnvloeden. Soms is schuin inbouwen essentieel, bijvoorbeeld bij een membraanafsluiter of vlinderkraan, omdat de constructie van die klep zelf al een obstructie vormt.
Optisch is dat even wennen, maar het is noodzakelijk voor zelfdrainendheid. De fitter moet die zelfdrainendheideis goed
kunnen vertalen naar de praktijk. Dit vraagt om duidelijke instructies, kennis en vakmanschap, wat - helaas - niet altijd vanzelfsprekend is.
Zelfdrainende oppervlakken
Vlakke of holle oppervlakken bieden de mogelijkheid voor ophoping. Ophoping van vocht kan corrosie veroorzaken, maar ook kruisbesmetting. Om dit te voorkomen is het noodzakelijk dat hier ook zelfdrainendheid wordt doorgevoerd.
Ook hier geldt een minimaal aantal graden, maar omdat we niet willen dat deze plekken als legplank voor tijdelijke opslag gebruikt worden, is het advies 30°. Ook hier moet dat natuurlijk ook technisch mogelijk zijn. In andere gevallen kan een drainpunt in het oppervlak natuurlijk ook een oplossing zijn. Een moderne constructie is bijvoorbeeld het plaatsen van kokerprofielen in een ruitvorm.
De technische invulling en noodzaak is altijd afhankelijk van het potentiële risico en de manier van reinigen. Gezond boerenverstand is vaak vereist om dit eventueel te nuanceren. De manieren om dat concreet te maken zijn weer terug te vinden in de best practices die de HDN werkgroepen opgesteld hebben.
Zelfdrainende objecten
Technisch zijn de meeste componenten zo gemaakt, dat ze verticaal ingebouwd moeten worden. Je moet wel opletten dat het component daarbij geen obstructie vormt voor het leeglopen van een systeem. Enkele voorbeelden zijn de bodem van een vat, een pomphuis, een vlinderklep of een filter. Wanneer de constructie het vereist, moet je de barrière wegnemen. Dit kan door het anders plaatsen of aanbrengen van een drainventiel.
De technisch of optisch beste oplossing kan in strijd zijn met de hygiënevoorschriften. Daarom is een instructie gepast. Daarna moet de gebruiker deze afwijking herkennen en in stand houden om die gewenste zelfdrainendheid te borgen.
Op de foto’s zien we een voorbeeld uit de praktijk. Er is een hygiënisch kijkglas geïnstalleerd in een horizontale leiding. We zien een kijkglas dat goed is geïnstalleerd en één dat fout is geïnstalleerd.
De operator wilde het kijkglas in een hoek plaatsen, zodat hij niet hoefde te bukken om erdoorheen te kijken. De lasser is op die wens ingegaan en heeft daarmee de zelfdrainendheid onderbroken. Zoals te zien is, ligt er nog een plasje water
onder in het kijkglas. Dit kijkglas is ontworpen om zelfdrainend te zijn in een verticale stand (rechtop). De bolling van het huis geeft nu een zak in de leiding. Ophoping - en dus problemen - zitten in een klein hoekje.
Voor meer informatie over hygiënische maatregelen in ontwerp en de uitvoering daarvan: HDN is bereikbaar via info@hdn4food.com of op +31-306053344.
