Hoe worden (thuis)batterijen gerecycleerd?
Wat gebeurt er met afgedankte energieopslagsystemen?
De voorbije jaren is het aantal geïnstalleerde batterij-energieopslagsystemen flink toegenomen. Meestal wordt een dergelijk systeem gecombineerd met een pv-installatie. Net zoals pv-installaties zijn echter ook de opslagbatterijen onderhevig aan slijtage en is hun levensduur eindig. Wie optreedt als producent, invoerder of installateur van (thuis)batterijen moet een rol opnemen in de verwerking van het opslagsysteem, na afloop van de eerste levensduur. Zo kunnen de schaarse grondstoffen hergebruikt worden voor andere toepassingen.
Wat zijn de verschillende opslagsystemen?
De thuisbatterij is, mede door de elektrificatie van voertuigen, niet langer een onbekende bij het grote publiek. Door decentraal energie op te slaan, kan de zelfconsumptie verhoogd worden, of kan er in extremis zelfs losgekomen worden van het elektriciteitsnet, het zogenaamde grid.
Opslagbatterijen komen naast bij individuele woningen ook voor in grotere residentiële projecten, in commerciële gebouwen, in de industrie … Een betere aanduiding dan de (thuis)batterij is daarom het overkoepelende begrip
(batterij-)energieopslagsysteem, ook wel energy storage systems of (B)ESS genoemd.
De sector van ESS evolueert snel. Verschillende batterijtechnologieën zijn in omloop en hebben bijgevolg andere specificaties. De gemiddelde levensduur van energieopslagsystemen varieert afhankelijk van de technologie tussen de tien tot twintig jaar.
Meest voorkomend zijn de lithium-ionbatterijen, waarbinnen de twee belangrijkste types vallen: NMC en LFP. NMC-batterijen zijn lithium-ion batterijen met een kathode van nikkel-mangaan-kobalt. Die batterij is duur in productie, maar bevat voor recycling interessante elementen.
LFP-batterijen, eveneens lithium-ion, bevatten een kathode van lithium-ijzer-fosfaat. Dat type batterij is goedkoper in aankoop, beter voor het milieu tijdens de productie, maar bevat weinig interessante materialen tijdens het recyclageproces.
Wat zegt de wet?
De aanvaardingsplicht
De aanvaardingsplicht is ontstaan in 2006 vanuit de Europese richtlijn 2006/66/EG die in België op gewestelijk niveau in wetgeving werd omgezet. De verantwoordelijke instanties zijn OVAM, Brussel leefmilieu en DSD, respectievelijk voor het Vlaams, Brussels en Waals gewest.
Het verplicht producenten of invoerders die batterijen of toestellen met batterijen op de markt brengen om de afgedankte batterijen en accu’s in te zamelen en te laten verwerken mits het respecteren van de door de wetgever opgelegde doelstellingen. De aanvaardingsplicht geldt voor alle types batterijen, losse of ingebouwde batterijen, klein of groot en dus ook voor ESS.
Er zijn zeven wettelijk verplichte to do’s die moeten worden in orde gebracht:
- Zich registreren bij de drie gewestelijke overheden.
- Aangifte doen van de batterijen die op de markt worden gebracht.
- Sensibilisering en preventie rond het gebruik van batterijen.
- De inzameling van afgedankte batterijen organiseren door goedgekeurde ophalers.
- Afgedankte batterijen laten recycleren bij een erkende recycler.
- De recyclage-efficiëntie van de recycler aantonen. Minstens de helft van de materialen in een batterij moet gerecycleerd worden.
- Rapporteren aan de drie overheden over de bovenstaande verplichtingen.
Om aan de verplichtingen te voldoen, kan een bedrijf er voor kiezen om zelf een individueel aanvaardingsplichtplan of afvalpreventie- en beheersplan ter goedkeuring indienen bij de drie regionale overheden. Een bedrijf kan er ook voor kiezen zich aan te sluiten bij Bebat.
Bebat is een VZW die in 1995 opgericht werd door de grotere batterijbedrijven in België. Het verkrijgen van de benodigde goedkeuringen op de individuele aanvaardingsplichtplannen voor de verwerking van batterijen is niet eenvoudig, Bebat ondersteunt bedrijven daarom in het naleven van hun aanvaardingsplicht.
Met bijna 5000 leden zijn de meeste Belgische batterijbedrijven aangesloten bij Bebat. Een onderneming rapporteert op maandelijkse of jaarlijkse basis in een portaal over het aantal verkochte batterijen, waarna Bebat alle stappen van de aanvaardingsplicht overneemt.
Voor alle soorten batterijen, in eender welke toepassing, met een gewicht tot en met 20 kilogram geldt een 'pay as you sell'-systeem. Dat wil zeggen: de producent/invoerder betaalt aan Bebat een milieubijdrage om te voldoen aan de to do’s van de aanvaardingsplicht op het moment dat de batterij op de markt wordt gebracht. Hij koopt op die manier het risico van de verplichting af en is ontzorgd over de verwerking van de batterijen na einde levensduur.
Voor batterijen en/of batterijmodules met een gewicht van meer dan 20 kilo wordt met een 'pay as you collect'-systeem gewerkt. Voor die batterijen moet op het moment van inlevering bij Bebat dus nog betaald worden om te conformeren met de aanvaardingsplicht. Specifiek voor ESS werd in 2022 een afwijkende regeling op dit systeem in het leven geroepen, de zogenaamde milieubijdrage.
Wat is de milieubijdrage?
Omdat energieopslagsystemen lange tijd meegaan, de sector nog fluctueert en om eindklanten zekerheid te geven over de kosteloze inzameling en recyclage van ESS op het einde van de levensduur, werd in België op 1/1/2022 de milieubijdrage voor (thuis)batterijen ingevoerd.
Iedere producent/invoerder aangesloten bij Bebat betaalt die op het moment dat de thuisbatterij of ESS op de Belgische markt gebracht wordt, om zo de latere verwerking en recyclage van de batterij te verzekeren.
De milieubijdrage wordt gebruikt om de zeven to do’s van de aanvaardingsplicht en research & development te financieren om na te gaan of de batterijen een tweede leven kunnen krijgen. Ook een bijdrage voor de inzameling van ESS die voor 2022 op de markt werden gebracht zit in de prijs verrekend.
Het is bij een transactie tussen professionelen verplicht om de milieubijdrage apart op de factuur te vermelden. Bij een verkoop aan een consument is dat niet verplicht, maar het is wel transparanter
Alle kosten zijn op die manier gedekt, waardoor er op het moment van ophaling en recyclage geen vergoeding meer moet worden betaald, noch door de consument, noch door de installateur.
De milieubijdrage is van toepassing op batterijmodules met een gewicht tot en met 200 kilo per individuele module, die gekoppeld zijn aan een decentrale energieproductie-installatie voor elektriciteit (bijvoorbeeld zonnepanelen). En dat ongeacht de plaats waar ze geïnstalleerd worden, met uitzondering van de loodbatterijen en batterijen die een back-upfunctie als hoofdfunctie hebben, bijvoorbeeld de UPS-batterijen in ziekenhuizen.
Zowel modules voor residentieel (thuisbatterijen), commercieel en/of industrieel gebruik die voldoen aan deze voorwaarden zijn onderhevig aan de milieubijdrage.
Lees ook: 8 vragen over de recyclage van pv-panelen
Hoe wordt de milieubijdrage gefactureerd?
Het te betalen milieutarief is een bedrag per kilogram. Het totale gewicht van de batterijmodules dient vermenigvuldigd te worden met € 2,39 voor lithium-ionbatterijen en met € 1,27 voor batterijen op basis van zoutwater. Zoutwaterbatterijen komen echter niet meer voor na het faillissement van de fabrikant. Beide bedragen zijn exclusief btw.
Als de omvormer, bevestigingsplaat, een batterijmanagementsysteem of andere toebehoren los van de batterijmodules gemonteerd zijn, dan dienen deze extra componenten niet bij het gewicht te worden bijgeteld. Zitten alle componenten geïntegreerd in één behuizing, dan moeten die wel in één geheel worden vermenigvuldigd met het tarief per kilo.
Het tarief is op dit moment onveranderd sinds de invoering in 2022. Bij de inschatting van de benodigde bijdrage werd gerekend op een batterij-inzameling van 50%, de reële kostprijs voor het verzamelen en recycleren van alle ESS is dus dubbel zo hoog.
Het is bij een transactie tussen professionelen verplicht om de milieubijdrage apart op de factuur te vermelden. Bij een verkoop aan een consument is het niet verplicht de bijdrage expliciet te vermelden, maar is het uiteraard beter en transparanter om dat wel te doen.
Om een helder systeem op te zetten is het bij het aanmelden van ESS nodig dat naast het merk en model ook ieder serienummer van de geplaatste batterijmodules geregistreerd wordt. Zo is er bij inlevering volledige duidelijkheid of voor iedere module de milieubijdrage betaald werd.
Wat met batterijen die ‘niet gekend’ zijn bij Bebat?
Voor energieopslagsystemen die voor 2022 geplaatst zijn, werd ook geen milieubijdrage betaald. Bebat haalt deze batterijen kosteloos op, maar zal bij een dergelijke aanvraag wel een onderzoek opstarten om te vermijden dat freeriders het systeem van de milieubijdrage trachten te omzeilen.
In een vragenlijst wordt gepeild wanneer de installatie werd geplaatst, wat het serienummer(s) is van de module en worden soms bijkomende stavingsdocumenten zoals facturen of keuringsverslagen opgevraagd. Voor ESS die na 1 januari 2022 geplaatst werden en die niet correct aangegeven zijn bij Bebat, is de ophaling betalend.
Hoe verloopt de inzameling?
Wanneer een consument batterijmodules wil laten verwijderen, maakt die in eerste instantie een afspraak met zijn of haar installateur. De installateur koppelt het ESS los, maakt de batterijmodules verpakkingsklaar en maakt een afspraak voor ophaling ervan. Bebat komt vervolgens op afspraak de modules ophalen in ASP-containers, die speciaal geschikt zijn voor het vervoeren van gevaarlijke stoffen.
Andere toebehoren, bijvoorbeeld een omvormer of batterijmanagementsysteem, worden niet door Bebat opgehaald, maar dienen bij Recupel binnengebracht te worden, tenzij die onderdelen niet van de batterijmodules los te koppelen zijn.
Het transport gebeurt met een ASP-container op ADR-conforme wijze, dat is een vereiste voor het vervoeren van de afgedankte lithium-ionbatterijen. Voor het volledige land worden de modules ingezameld in Tienen. Hier worden ze vaak eerst ontmanteld. De kabels, printplaten en omkasting worden gescheiden en de modules worden gesorteerd en tot op celniveau van de batterijen klaargemaakt voor de eigenlijke recyclage.
Wie staat in voor de recyclage?
De recyclage van thuisbatterijen gebeurt in gespecialiseerde bedrijven. Lithium-ion batterijen worden bijvoorbeeld gerecycleerd door de firma Accurec of het bedrijf Li-cycle.
Steeds vaker is een switch van NMC- naar LFP-batterijmodules merkbaar. In LFP zitten minder waardevolle stoffen, wat het een moeilijker verdienmodel maakt voor recyclers
In de toekomst wordt verwacht dat voldoende recyclingcapaciteit een uitdaging zal worden. Op vandaag zijn slechts weinig bedrijven actief in de markt van recyclage voor lithium-ion batterijen en zal de benodigde verwerkingscapaciteit enkel stijgen.
Steeds vaker is een switch van NMC- naar LFP-batterijmodules merkbaar, wat minder interessant is om te recycleren. In LFP zitten minder waardevolle stoffen, wat het een moeilijker verdienmodel maakt voor recyclers. Bebat neemt hierin actie om deze uitdaging bij bestaande en nieuwe recyclers aan te pakken.
Zijn er andere mogelijkheden dan recyclage?
In 2023 werd de nieuwe Europese Batterijverordening 2023/1542 goedgekeurd, die vanaf februari 2024 in voege is getreden. In die regelgeving wordt met verschillende milestones gewerkt en wordt onder meer nadruk gelegd op reuse / second life (hergebruik), repair (herstelling), remanufature (herbestemming of omvormen tot een ander product) …
Een voorbeeld van herbestemming met betrekking tot opslagsystemen is het hergebruiken van een tractiebatterij van een elektrische auto of bus, die niet meer geschikt is voor het voertuig, maar wel nog gebruikt kan worden in een energieopslagsysteem van bijvoorbeeld een woning.
De cijfers
Het aantal energieopslagsystemen dat vandaag al wordt opgehaald voor recyclage is relatief beperkt. Het betreffen vooral batterijmodules die defect zijn, omdat ze bijvoorbeeld te diep ontladen zijn. Vaak zijn dat thuisbatterijen van de eerste generatie. In de laatste twee jaar werd zo ongeveer 14 ton aan ESS ingezameld.
Het respecteren van de aanvaardingsplicht is momenteel nog geen vereiste op vergunningsaanvragen, wat een leemte in de wetgeving en een gemiste kans vormt
Steeds vaker zien we omvangrijke ESS-projecten in grotere residentiële, maar ook commerciële of industriële ontwikkelingen. Door vooruitschrijdende technologie worden de batterijmodules ook zwaarder. Boven de 200 kilogram per module is het systeem van de milieubijdrage niet van toepassing en moet er op het einde van de levensduur betaald worden om te voldoen aan de aanvaardingsplicht.
Het respecteren van de aanvaardingsplicht is momenteel nog geen vereiste op vergunningsaanvragen, wat een leemte in de wetgeving en een gemiste kans vormt. Bebat voert gesprekken met de overheden om dat in de toekomst mogelijk te veranderen.
Toekomstperspectieven
Samen met Fluvius, KBC en Athumi werkt Bebat aan een mobiele applicatie. Die heeft tot doel een digitaal asset-register te ontwikkelen waarbij met blockchaintechnologie de elektrische installaties van gebouwen in kaart worden gebracht.
Een installateur kan als invoerder bijvoorbeeld starten met het opladen van de gegevens van de geïnstalleerde batterij. Dat gebeurt door het aanmaken van een digital twin in de applicatie. Die virtuele batterij wordt vervolgens gelinkt aan de overeenkomstige digitale twin van de elektriciteitsmeter, omvormer, elektrische opwekkingsinstallatie …
De keurder kan in een volgende stap de installatie online goedkeuren. De eindconsument heeft een duidelijker zicht op diens eigen installatie met inbegrip van alle technische informatiedetails die hij kan gebruiken om de installatie eenvoudig bij Fluvius te registreren. De pilootfase van de applicatie is ondertussen afgelopen, er wordt gericht op een operationele app eind 2025.
Met medewerking van Bebat
