Maak je tuin winterklaar met deze checklist

De winter staat voor de deur en brengt traditiegetrouw koude temperaturen, regen en veel wind mee. De activiteiten in de tuin en de moestuin lopen daarmee op hun einde. Vooraleer je zelf overwintert, maak je het best van de laatste herfstdagen gebruik om je tuin winterklaar te maken. Dat is niet enkel schoonmaak, maar ook een beetje zorg. Lees hier wat dat allemaal inhoudt.

De grasmat

Afgevallen bladeren verwijderen

bladrijf steelgereedschappen

Op het einde van de zomer en in de herfst verliezen de bomen hun bladeren. Hoewel ze nuttige voedingsstoffen bieden, hark je ze op je grasmat toch best van tijd tot tijd eens bijeen. Anders dreigt het gras eronder te verkleuren en op termijn af te sterven, waardoor je kale plekken krijgt die kunnen ingenomen worden door onkruid.

Met een bladrijf of bladerhark heb je de bladeren snel bijeengeharkt. Je kan eventueel hoopjes laten liggen op luwe plekjes in je tuin, deze kunnen dan dikwijls als schuilplaats dienen voor egels of andere dieren in de tuin. Uiteraard kan je ze ook op de composthoop gooien en ze daar laten verteren. Of je kan ze als extra mulchlaag gebruiken rond andere planten in je tuin.

MEER WETEN:
> Alles over composteren
> Steelgereedschap in de tuin: wat heb je nodig?
> Alles over vijvers

De laatste maaibeurt

hoogte verstellen grasmaaier

Grote kans dat je in oktober of november voor de laatste keer van het jaar je grasmaaier van stal moet halen. Of het al dan niet de laatste keer is, dat wordt beslist door de temperatuur. Gras stopt met groeien onder de 6 °C. Merk je dat het de komende weken die richting uitgaat voor enkele dagen aan een stuk? Dan is nú het beste moment voor de laatste maaibeurt.

Daarbij zorg je er eerst en vooral voor dat je de maaihoogte op niet lager dan 3 cm instelt, om zo de groei van mos en ander onkruid te voorkomen. Hoe korter het gras, hoe minder dat de grasmat zich immers tegen barre weersomstandigheden kan wapenen.

Na de laatste beurt vliegt de grasmachine in het tuinhuis of berghok. Voor je de maaier opbergt, maak je die het best nog eens grondig schoon: zowel de body, de opvangbak als de messen.

Benzinemaaier opbergen
Berg je je benzinemaaier op voor de winter? Verwijder de olie dan zeker niet: die voorkomt namelijk condens en roest binnenin de machine. De benzinetank moet je wel volledig leegmaken. Als je het volgende maaiseizoen start met een restje van het vorige seizoen, kan je carburateur verstopt raken.

MEER WETEN:
> Hoe je gras maaien: tips en technieken
> Hoe je grasmaaier onderhouden

Gazon bekalken

bekalken grasmat

November is meestal ook de uitgelezen maand om de grasmat te bekalken. Dat doe je om de zuurtegraad of pH-waarde op peil te krijgen. Een te zure bodem belemmert immers de opname van voedingsstoffen voor de grasplantjes. Het gras zal er dunner van worden, waardoor er plaats vrijkomt voor mossen.

Hoewel bekalken goed is tegen mosgroei, moet je er wel op bedacht zijn dat mos ook andere oorzaken kan hebben. Bekalk enkel als een bodemanalyse (met een pH-meter, die je kan kopen in menig tuincentra) uitwijst dat het nodig is. Een ideale pH-waarde ligt op 6,5 voor lichte zandgronden en op 7 voor zwaardere leem- en kleigronden.

MEER WETEN:
> Hoe je grasmat herstellen en onderhouden

Snoeiwerken

breektest snoeien herfst winter

Aandachtspunten

Qua snoeiwerk moet je in de aanloop naar de winter vooral focussen op het weghalen van dode takken, zieke stukken elimineren en bulk voorkomen. Wanneer het namelijk stevig waait of er pakken sneeuw op ongesnoeid groen blijven liggen, gaan dode takken snel een eigen leven leiden en kan je plant afscheuren of omvallen door het extra gewicht van de sneeuw.

Let er goed op dat je planten aanpakt waarvan je weet dat de snoeiwonden mooi dicht zullen zijn wanneer het strengere winterweer zijn intrede doet. Wonden die niet volledig genezen zijn, kunnen namelijk invriezen wanneer de temperaturen onder nul duiken.

Wat mag je snoeien?

De herfst is vooral het ideale moment om klimplanten en bessenstruiken een snoeibeurt te geven. Denk er wel aan: er zijn altijd uitzonderingen op de regel. In je tuin staan misschien wel enkele planten die soortspecifieke snoeivereisten stellen. Ga die dan even na op het infokaartje dat je krijgt bij aankoop van de plant, bij de kweker of bij een gespecialiseerde tuinman.

TIP
Wacht met het snoeien van je klimop minstens tot eind oktober, begin november. Deze plant maakt in de herfst namelijk nog bloemen aan die een laatste bron van nectar zijn voor veel nuttige insecten.

Snoeigereedschappen onderhouden

Wanneer de snoeiwerken achter de rug zijn, onderwerp je de gebruikte gereedschappen het best ook eens aan een inspectie, schoonmaak en eventueel een smering. Zo zijn ze weer gebruiksklaar in het voorjaar.

MEER WETEN:
> Snoeien: hoe, wat en wanneer?
> Tips en technieken voor het snoeien van je planten
> Hoe je snoeigereedschap onderhouden

Extra bescherming

Wortels beschermen stro planten

Bomen en planten

Sommige planten bescherm je het best extra tegen de kou. Dat kan je heel eenvoudig door rond de stam wat bijeengeharkt gebladerte te leggen als extra "deken". Stro kan ook helpen bij gebrek aan bladafval.

Exoten die niet bestand zijn tegen vorst kan je inpakken met een folie of hoes. Er bestaan hier specifieke oplossingen voor, maar je kan het ook proberen met oude dekens, jute, krantenpapier, enz. Bescherm je bomen extra tegen gure noorderwind door eventueel een scherm te plaatsen. Potplanten kan je uiteraard gewoon binnenhalen.

Dieren in de tuin

Deuropeningen of ramen in stallen of in het nachthok van je konijnen, kippen ... kan je extra afschermen van winterkou door er noppenfolie of isolerende folie voor te hangen. Je vermijdt hiermee tocht. Zorg er wel voor dat je ventilatie blijft garanderen! Zonder ventilatie bestaat namelijk de kans dat condens door de adem van de dieren bevriest en vrieswonden veroorzaakt.

TIip
Schenk verder extra aandacht aan de watervoorziening tijdens de winter. Bij vorst vriezen waterleidingen voor drinkwatervoorziening soms stuk. Een trog of emmer met stilstaand water wordt al snel ontoegankelijk door een laag ijs. Controleer dus regelmatig of je dieren vers drinkwater hebben.

MEER WETEN:
> Hoe je planten beschermen tegen de kou

Voorjaarsbloeiers en groenbemesters

lupine blauw planten winterklaar

Als je in het voorjaar van kleurenpracht wil genieten in je tuin, dan doe je er goed aan om in de herfst reeds bloembollen/voorjaarsbloeiers in te planten. Denk hierbij aan tulpen, narcissen, knoflook, krokussen, hyacinten, ... Dergelijke planten hebben immers een koude periode nodig om te kunnen kiemen en groeien. De koudere wintertemperaturen zullen interne processen activeren die nodig zijn voor de latere bloei in het voorjaar.

Daarnaast is het ook het goede moment om groenbemesters zoals klaver of lupine in te zaaien. Dat doe je best in het najaar, zo hebben ze voldoende tijd om te groeien en organisch materiaal aan de bodem toe te voegen voordat het groeiseizoen eindigt. Dergelijke groenbemesters kunnen onkruid onderdrukken door de bodem te bedekken en concurrentie aan te gaan met ongewenste planten. Dit is vooral effectief in het najaar wanneer veel onkruidsoorten proberen te kiemen en groeien.

Het planten van groenbemesters in het najaar helpt overigens ook de bodem vast te houden en erosie te voorkomen tijdens de wintermaanden wanneer hevige regenval en sneeuwsmelt kunnen leiden tot bodemerosie.

MEER WETEN:
> Hoe onkruid voorkomen in je tuin?

Wat met de vijver?

najaar vijver onderhouden

Herfstonderhoud

Afgevallen boombladeren in je vijver haal je het best weg met een schepnet. Bladeren die tot de bodem zinken en daar rotten, zorgen voor verzuring van het vijverwater en dat is niet goed voor waterplanten en vissen. Snoei daarom ook de waterplanten opnieuw in de herfst, zodat ook hun organisch afval het water niet kan vervuilen.

Om extreme vervuiling door vallende bladeren en (in een zwemvijver) de verstopping van skimmers te vermijden, wordt er tijdens de herfst het best een net over de zwemvijver gespannen.

Verder check je ook het vijverevenwicht en stel je die bij indien nodig. Dat houdt in dat je de volgende zaken controleert:

de zuurtegraad (pH): deze ligt het best tussen 7,2 en 8,3;
de waterhardheid (gH): deze ligt het best minstens op 9;
de carbonaathardheid (kH): deze moet 6 of hoger zijn.

Snoeiwerk

Tijdens de herfst en naar de winter toe, is het tijd om afgestorven plantdelen weg te snoeien voor ze naar de bodem zakken. Planten die te groot geworden zijn kan je delen en herpoten. Te dicht begroeide moerasplanten kan je ook in het najaar uitdunnen. Let daarbij op dat je de sterkste groeiers laat staan. Snoei zuurstofplanten terug tot 15-20 cm onder het wateroppervlak.

Tip
Als je vissen hebt, hoef je niet alles weg te snoeien, want de dode planten kunnen soms een goede schuilplaats bieden in de winter. Verwijder deze dan wel in de vroege lente, wanneer de planten herschieten.

Filter en pomp uitschakelen

Over het algemeen is het beter om vijverfilters en pompen tijdens de winter stil te leggen. Een filter voegt CO₂ toe aan de vijver, maar wanneer de planten in rust zijn, gaan ze die CO₂ niet opnemen en dreigt het vijverwater te verzuren, waardoor je ook weer het vijverevenwicht moet bijstellen om algen tegen te gaan. Voeg dan wel in de lente, wanneer je de filter weer inschakelt, een nieuwe bacteriecultuur toe, want een steriele biologische filter zal niet goed werken.

Voor het vijverleven is het overigens ook beter om de pomp uit te schakelen. Naarmate het water kouder wordt, zullen amfibieën, en eventueel je vissen, namelijk dieper zitten, daar waar de watertemperatuur constant is (rond de 4 °C). Een werkende pomp zal dat water met kouder water vermengen, waardoor de watertemperatuur zal dalen wat de vissen en ander waterleven niet ten goede komt. Pompen voor fonteinen en dergelijke stel je sowieso buiten werking in de winter.

Let op, bij zwemvijvers wordt er in de meeste gevallen wel aangeraden om tijdens de winter minimaal één pomp draaiende te houden. De constante circulatie zal immers voorkomen dat het water al te snel bevriest. Is het echter een strenge winter en dreigt het water écht tot onder de skimmers te bevriezen, dan is het beter het systeem stop te zetten om drooglopen van de pomp te voorkomen.

IJsvrije vijver

In de winter moet je nauwelijks aan je vijver komen. Enkel bij vriestemperaturen moet je ervoor zorgen dat je waterpartij niet te dik dichtvriest. Een ijslaag is op zich geen probleem, maar zorg dat je een opening hebt in het ijs waardoor CO2 kan ontsnappen, om te voorkomen dat de zuurtegraad van je vijverwater te hoog wordt.

Zo'n opening in het water maak je niet met brute kracht door te kappen, maar ga te werk op een zachte manier. Laat bijvoorbeeld een pot met kokend water even op het ijs staan om een gat te smelten.

MEER WETEN:
> Alles over vijvers

Paden, terras en meubels

reinigen tegels beton groenaanslag

Bestrating

Ontdoe je houten terras of je terrastegels alvast van groene aanslag. Dat kan je sowieso al een stapje voor zijn door op tijd (vochtige) bladeren en ander vuil weg te vegen met een bezem. Groene aanslag pak je aan wanneer de gemiddelde temperatuur minstens 10 °C bedraagt. Er zijn heel wat specifieke biologische reinigingsmiddelen op de markt.

Meubels en deco

Tuinmeubels haal je binnen of bescherm je onder een hoes. Tuinbeelden, bloempotten, terrashaarden, etc. van aardewerk of beton kunnen bij plotse vorst stukspringen. Wil je barsten en scherven vermijden? Haal deze zaken dan binnen.

MEER WETEN:
> Hoe je terras onderhouden

Serre

noppenfolie bijverwarming serre

Ga je in de winter aan de slag in je serre? Vervang de huidige toplaag dan door een nieuwe laag grond en bevochtig goed, opdat je winterkweek een goede doorstart heeft.

Verder is een goede temperatuur uiteraard van belang. Die houd je het best tussen de 5 en 10 °C. Overdag is dat geen probleem, maar 's avonds en 's nachts lonkt het vriespunt. Daar kan je een mouw aan passen door je serre te isoleren met noppenfolie. Sluit de serre ook niet helemaal af, maar zorg op tijd en stond voor verluchting, het best wanneer het zonnig is en wanneer het niet vriest.

Tip
In de serre kan je ook een thermostaat installeren om de temperatuur in de smiezen te houden. Doe dat wel laag bij de grond.

Let op: in een tunnelserre is de grond niet zo goed bestand tegen de vorst, daar kunststof ook niet zo goed isoleert als glas. Daar is een extra mulchlaag met stro, bladafval of schors dus zeker ook een goede toevoeging.

Ga je de serre niet gebruiken tijdens de winter? Maak dan grond in de serre schoon, verwijder eventueel onkruid en schep 10 cm van de bovenste teelaarde weg. Overweeg om een laag mulch of stro op de grond aan te brengen om deze te beschermen tegen vorst.

MEER WETEN:
> Hoe een serre kiezen en plaatsen

Wilde dieren helpen

egeltje biodiversiteit

Biodiversiteit in de tuin is belangrijk. Het is belangrijk dat je naar de winter toe ook de diertjes niet vergeet. Van insecten tot vogels en roofdieren, ze kunnen heel wat plantenplagen in de kiem smoren.

Voor egels kan je een overwinterplek voorzien ergens in een uithoekje van de tuin. Dat kan met een hoop bladafval, of je kan zelf een egelhuisje maken.
Amfibieën zijn fan van vochtige, goed beschutte plekken. Enkele zorgvuldig gestapelde stenen (idealiter in de buurt van een vijver of waterpartij) vormen al een echt paradijs voor hen. Je kan ook aangepaste amfibiehuisjes kopen.
Vogels kan je bijvoederen met een voederplank of voedertoren, of met mezenbollen in een boom.
Voor insecten, zoals solitaire bijen, gaasvliegen en lieveheersbeestjes, kan je een insectenhotel plaatsen. Deze zoeken in de natuur sowieso openingen om te kunnen schuilen en/of overwinteren, zoals in houtblokken of holle stengels. Neem die dus ook niet meteen weg. Zorg er enkel voor dat spinnen hun web niet spannen voor de opening van je insectenhotel.

MEER WETEN:
> Hoe plagen bestrijden dankzij biodiversiteit
> Hoe help je de dieren in je tuin overwinteren?