Smeertechnisch onderhoud: een bron van besparing

Ook als er géén problemen zijn!

Goed smeertechnisch onderhoud is een belangrijke voorwaarde om machines en installaties betrouwbaar, efficiënt en veilig te laten werken. Toch betekent 'geen storingen' niet per definitie dat het goed geregeld is. Vaak zijn er nog relatief veel verbeteringen mogelijk waardoor de kosten dalen door langere onderhoudsintervallen, minder smeermiddel en een lager energieverbruik. We hadden hierover een interessant gesprek met Peter Bakkum; sinds drie jaar directeur van Interflon en ruim 20 jaar adviseur van de internationale industrie.

Simpel?

Het smeren van machines en machineonderdelen heeft een drievoudige functie: 1) wrijving verminderen, 2) warmte afvoeren en 3) conserveren van oppervlakken. Wanneer dit in onvoldoende mate gebeurt, kan het op alle drie de punten misgaan. De gevolgen ervan zijn serieus. Wereldwijd zijn al vele onderzoeken gedaan naar de impact van foutief of te weinig smeren. Op basis hiervan is te stellen dat gemiddeld 20% van het wereldwijde energieverbruik wordt besteed aan het overwinnen van wrijving.

Dit energieverbruik is te verlagen door goed smeertechnisch onderhoud. Inzoomend op onderhoudskosten blijkt echter dat slechts 1-3% van het onderhoudsbudget wordt besteed aan smeermiddelen, terwijl foutief smeren ongeveer het tienvoudige (15 tot 40%) van de onderhoudskosten bepaalt. Het meest zichtbaar wordt dit wanneer de cijfers van gerenommeerde lagerfabrikanten op tafel komen. Zij hebben onderzocht dat van alle gevallen dat lagers vroegtijdig falen, ongeveer de helft te wijten is aan foutief smeertechnisch onderhoud.

Geen verbetering

Peter Bakkum: "Met deze cijfers publiceren we niets nieuws. Het is al jaren bekend wat de gevolgen kunnen zijn van slecht smeren en bijna even lang wordt er onderzoek gedaan naar het optimale smeertechnische onderhoud. Er is dan ook enorm veel kennis ontwikkeld op het vlak van tribologie, samenstelling van smeermiddelen, additieven maar ook met betrekking tot de optimale hoeveelheid en frequentie van smeren."

"Smeermiddelfabrikanten en -leveranciers dragen deze kennis ook uit, maar helaas moeten we vaststellen dat het tot op de dag van vandaag nog weinig heeft uitgemaakt. De hoeveelheid energie om (te veel) wrijving te overwinnen blijft hoog, vastlopende machineonderdelen en lagers die falen door te weinig smering en oplopende bedrijfstemperaturen blijven aan de orde van de dag. Waar ligt dat aan?"

Een groot deel van de problemen is enerzijds te wijten aan een gebrek aan kennis. Peter Bakkum: "Toen ik op de afgelopen editie van 'Maintenance Next' rondliep, viel het me op hoeveel oplossingen er werden gedemonstreerd in het kader van 'voorspellend onderhoud'. Kijk je echter naar smeertechnisch onderhoud, dan zou het goed zijn om naar de basis te gaan: ervoor zorgen dat je componenten goed gemonteerd zijn, goed uitgelijnd en tot slot: goed gesmeerd. Voorkomen is steeds beter dan genezen."

Foutief smeren

Goed smeren is zonder de nodige kennis echter niet eenvoudig en dat is ook precies wat de praktijk laat zien: Onderhoudsdiensten weten onvoldoende hoe een smeermiddel werkt, wat het belang ervan is en op welke manier zij ze moeten toepassen.

Vaak wordt het ook gewoon overgelaten aan de operator van een machine voor wie smeren onder het 'eerstelijns' onderhoud valt. Of aan de figuurlijk 'jongste bediende' die in de verloren uurtjes met de vetspuit de fabriek wordt ingestuurd. Er kunnen dan problemen ontstaan door het gebruik van een verkeerd smeermiddel, te laat smeren, verkeerd smeren of niet smeren; zeker wanneer smeernippels lastig bereikbaar zijn, is de kans dat deze worden 'vergeten' groot.

Geen probleem

Peter Bakkum: "Wanneer je bijna 24/7 bezig bent met smeertechnisch onderhoud, weet je dat het bij sommige bedrijven bijna zinloos is om te blijven vertellen wat de kosten zijn die gepaard gaan met slecht smeren. Deze bedrijven richten zich uitsluitend op productie en nemen regelmatige stilstand, het veelvuldig wisselen van lagers, een hoge energierekening en een hoog smeermiddelenverbruik voor lief. Zich schijnbaar niet realiserend dat de productie hoger zou zijn wanneer ongeplande stilstand door slecht smeren zou worden voorkomen."

"Het zijn bedrijven die smeertechnisch onderhoud niet voldoende belangrijk maken waardoor ze uiteindelijk onnodig verlies lijden. Wetenschappers aan de Southampton University hebben onderzoek gedaan naar productieverliezen. Wanneer je deze cijfers extrapoleert naar Nederland, dan kom je op een bijna astronomische verspilling van 6 miljard euro uit als gevolg van grote problemen met wrijving, slijtage en smering."

Gelukkig zijn er ook bedrijven die wél hun problemen erkennen en aan de slag gaan met verbeteringen op het vlak van smeertechnisch onderhoud. En dan is er nog een andere groep bedrijven die de moeite waard is om aan te spreken weet Peter Bakkum: zij die géén storingen en smeergerelateerde problemen hebben.

"Dit klinkt vreemd, maar als je dieper op de materie inzoomt, is het uitblijven van problemen vaak het gevolg van een preventieve onderhoudsstrategie. Dit betekent dat bijvoorbeeld lagers veel sneller worden uitgewisseld dan eigenlijk nodig is en dat er niet gekeken wordt naar de achterliggende oorzaak waarom deze lagers zo snel aan het einde van hun levensduur zijn. In veel gevallen is dit te veel wrijving en hiermee dus een slechte smering."

"Bedrijven zouden dit kunnen verbeteren door hun onderhoud opnieuw en anders in te richten. 'Reframing maintenance' noem ik dit. Je hebt dan niet zozeer minder storingen, maar bespaart wel aanzienlijk op onderhouds- en materiaalkosten, energiekosten en levert bovendien een bijdrage aan de reductie van CO₂-emissies."

Aanpak

Wie hiermee serieus aan de slag wil gaan kan dit volgens Bakkum op verschillende niveaus doen: "Je kunt zowel kleine als grotere maatregelen nemen en in het meest ideale geval neem je de tijd en stel je mensen beschikbaar om dit bijna holistisch en vooral integraal aan te pakken."

Het opnieuw inrichten van smeertechnisch onderhoud kent verschillende stappen. In een eerste stap wordt een inventarisatie gemaakt van alle smeerpunten, de bijbehorende smeermiddelen en gegevens over de hoeveelheid en frequentie van smeren. "Met deze informatie doe je er als bedrijf verstandig aan om vervolgens bij een specialist te rade te gaan om deze gegevens te analyseren. Wat blijkt namelijk? In de praktijk hebben bedrijven een groot aantal verschillende smeermiddelen in het magazijn."

"Bij een nieuwe machine hoort bijvoorbeeld een nieuw smeermiddel, bij problemen probeer je eens wat anders en zo ontstaat er een 'wildgroei' aan smeermiddelen. Een specialist kan helpen bij het verminderen van het aantal verschillende merken en soorten door voor verschillende smeerpunten eenzelfde - geschikte - smeermiddel te kiezen. Je logistieke kosten dalen, je kunt groter en dus goedkoper inkopen, je kans op fouten neemt af (je hebt immers minder keuze) en de kans op 'over de datum' wordt ook kleiner. Dat is stap 1."

In een tweede stap is het belangrijk het juiste smeermiddel te kiezen. Hierover is Bakkum duidelijk: "Er zijn een aantal aspecten waar je op moet letten en die niet meer dan logisch zijn wanneer je naar de oorspronkelijke functies van smeermiddelen kijkt. Ten eerste is het verstandig een smeermiddel te kiezen dat de wrijving minimaliseert. Bij mijn bedrijf is deze eis vertaald in een eigen ontwikkelde technologie waarvan de eigenschappen door verschillende onafhankelijke testinstanties zijn bevestigd. Het verminderen van wrijving staat daarbij bovenaan."

Hij vervolgt: "Het is ook erg interessant om te zien wat dit in de praktijk betekent wanneer je een veel goedkoper smeermiddel - dat slechter presteert in het minimaliseren van wrijving - vervangt door een beter smeermiddel. We meten bij deze praktijkcases onder meer de warmteontwikkeling, de hoeveelheid stroom die een elektromotor van de applicatie trekt, maar bijvoorbeeld ook het geluidsniveau. De vraag is of de meerkosten van zo’n smeermiddel opwegen tegen de te boeken voordelen en hieraan gekoppelde besparingen. In bijna alle gevallen is het antwoord 'ja'."

"Zéker wanneer zo’n smeermiddel dan ook goed hecht en niet makkelijk wegspoelt in bijvoorbeeld buitentoepassingen of de voedingsmiddelenindustrie, waar veelvuldig met water wordt gereinigd. Dat betekent een langere levensduur, (dus) een lager smeermiddelenverbruik en uiteindelijk ook een lagere milieubelasting, omdat je nu eenmaal minder afvoert."

"Let overigens wel op dat iedere applicatie zo zijn eigen eisen stelt aan het smeermiddel. Er zijn standaard toepassingen, maar ook machines die onder hogere drukken werken dan gemiddeld, bij hogere temperaturen of waar de kans op roestvorming groter is. Ook hier is het verstandig een specialist te raadplegen of eventueel de leverancier van de machine."

Toekomst

Peter Bakkum besluit: "Soms zet ik ook wel eens een figuurlijk stapje terug en kijk vanop een afstand naar de wereld en hoe de industrie met smeertechnisch onderhoud omgaat. Dan zie ik dat de partijen die het serieus nemen, zich verdiepen, iemand apart verantwoordelijk stellen voor alle smeertechnische zaken en hier verstandig mee omgaan, op zo veel fronten profiteren."

"In een visie-interview dat ik precies tien jaar geleden gaf, ben ik onder meer ingegaan op het toenemend gebrek aan geschoold personeel, aan het belang van toestandsafhankelijk onderhoud en het toenemende belang aan kennis. Nu tien jaar later is dit behoorlijk uitgekomen en denk ik dat het goed is wanneer onderhoudsbedrijven en onderhoudsafdelingen zich bewust zijn van de mogelijkheden. Zodanig dat zij in samenwerking met smeermiddelenproducenten en -leveranciers de uitdaging aangaan en we met z’n allen ook een klein beetje helpen de wereld te verbeteren."