"Jongeren kwamen nooit zoveel in aanraking met technologie, maar kiezen te weinig voor toekomst in die sector"

Opleidingshoofd Bram Rotthier over personeelstekort in bouw en industrie

Als hoofd van de bacheloropleiding Energietechnologie aan de Odisee-hogeschool Gent is Bram Rotthier een bevoorrechte getuige van de energietransitie. Hij maakt zich zorgen over het aantal studenten, maar ziet ook lichtpunten. "De interesse in korte opleidingen voor werkstudenten groeit."

 

WAT HOUDT DE OPLEIDING IN?

Energietechnologie

De bacheloropleiding Energietechnologie duurt drie jaar en richt zich op drie domeinen:

- energie: energieproductie, energietransport en energiegebruik (waarbij studenten bijvoorbeeld ook leren over elektrische wagens)
- industriële automatisering: alles rond PLC-programmering en regeltechniek. De opleiding gaat in dat domein verder dan andere opleidingen in de regio.
- gebouwbeheer: slimme gebouwen, domotica, gebouwbeheersystemen en energiemanagementsystemen

In het eerste jaar komen die onderwerpen nog afzonderlijk aan bod, maar naarmate de opleiding vordert worden ze steeds meer geïntegreerd.

Hernieuwbare Energiesystemen

In de Odisee-hogeschool Aalst wordt een graduaatsopleiding 'Hernieuwbare Energiesystemen' aangeboden. Die is nog meer praktijkgericht en richt zich vooral op studenten die al aan de slag zijn bij bijvoorbeeld installatiebedrijven.

Ze kunnen er op hun maat leren over pv-installaties, duurzame verlichting, biomassasystemen, zonneboilers en warmtepompen.

Microcredentials

Een derde opleidingsvorm richt zich nog meer op werkstudenten. Microcredentials zijn kortlopende trajecten en bestaan uit ‘pakketjes’ met een aantal specifieke vakken. Er zijn drie keuzes:

- gebouwbeheersystemen: na afronding behalen studenten de KNX-certificaten Basic en Advanced.
- PLC-programmatie: basis- tot gevorderde kennis van PLC-programmatie
- industrieel elektrisch ontwerp: alles over tekenen in EPlan, vooral gericht op industriële toepassingen

Meer weten?

Inschrijvingscijfers

Laten we het maar meteen over de olifant in de kamer hebben: het personeelstekort in de bouwsector. De energietransitie is brandend actueel. Toch vertaalt dit zich niet naar de arbeidsmarkt en studentenaantallen. Dat baart opleidingshoofd Rotthier veel zorgen.

"Vooral de instroom uit middelbare scholen droogt op. Jongeren zijn nog nooit zoveel in aanraking gekomen met techniek als vandaag. Iedereen groeit op met een smartphone in de hand, met laptops en computers. Er wordt meer dan ooit over energie gesproken. Maar dat zien we niet terug in de studiekeuze van jongeren."

"Iedereen groeit op met een smartphone in de hand, met laptops en computers. Er wordt meer dan ooit over energie gesproken, maar dat vertaalt zich allemaal niet in de studiekeuze van jongeren"

"En we zien dat niet alleen in de inschrijvingscijfers van onze opleiding, maar ook bij de meer mechanische richtingen. Ik hoop dat daar wel een trendbreuk komt, want de bouw en industrie schreeuwen om arbeidskrachten. Als die tanker niet gekeerd raakt, zitten we met een probleem."

"In de microcredentials zien we de inschrijvingen trouwens wél toenemen, hoewel we ze nog maar twee jaar aanbieden. We zien een groeiende interesse in kleinere opleidingen. Door de snel evoluerende sector wordt levenslang leren natuurlijk steeds belangrijker. Dat is ook de reden waarom we onze nieuwe graduaatsopleiding hebben opgericht met een focus op praktische toepasbaarheid en flexibiliteit, passend bij het leven van werkstudenten."

Imago

Hoe kunnen we het tij keren en jongeren wel warm maken voor techniek? "Ik denk dat er een rol is weggelegd voor alle mogelijke stakeholders", zegt Rotthier.

"Er schort nog wel een en ander aan het imago van onze sector. Techniek heeft vaak de reputatie vuil, zwaar en lastig te zijn. Maar vandaag is dat niet altijd het geval – er is eigenlijk voor ieder wat wils: wie de handen uit de mouwen wil steken en zwaar werk wil verrichten kan dat nog altijd, wie liever projectmatig werkt en conceptueel nadenkt kan ook terecht in onze sector."

"En dat is ook goed nieuws voor de verhouding man-vrouw in de technische wereld, denk ik, want dat is nog een heikel punt. Dit jaar hebben we in onze opleiding energietechnologie ongeveer 95 procent mannelijke studenten en slechts 5 procent vrouwelijke."

"In andere opleidingen op onze campus, zoals biomedische laboratoriumtechnieken en chemie, zien we bijvoorbeeld heel andere verhoudingen."

"Ik kan het moeilijk verklaren, maar het lijkt wel een wetmatigheid bij technische richtingen. Terwijl meer diversiteit in deze sector zeker een maatschappelijke meerwaarde zou hebben, want er zijn verschillende profielen nodig. En toch raken de vacatures niet ingevuld."

"Door het grote tekort bestaat bovendien het risico dat jongeren weggeplukt worden van de schoolbanken voor ze verder kunnen studeren. Terwijl het toch wel zinvol is om een ‘breed beeld’ te hebben, zeker als de adviserende rol van de installateur steeds belangrijker wordt."

Systeemdenken

Systeemdenken is in dit verhaal de boodschap. En die boodschap is nog niet helemaal doorgedrongen in de sector vandaag, zegt Rotthier. "Ik merk dat de trias energetica soms wordt vergeten. Installaties worden geëlektrificeerd ‘omdat het moet’, maar we vergeten om eerst te kijken of de energievraag niet verlaagd kan worden. Voor architecten is die denkwijze evident, omdat zij het gewend zijn om een gebouw in z’n geheel te bekijken, maar ook wij zullen meer en meer die kant op moeten."

Slimme gebouwen

Gebouwen zullen immers ook slimmer moeten worden. "Ik denk dat de energietransitie uit twee evoluties bestaat. Enerzijds verandert onze energieproductie. De stabiele, constante baseload vanuit vaste punten, zoals kerncentrales en gascentrales, maakt steeds meer plaats voor energie uit hernieuwbare bronnen. Die is een stuk volatieler."

"Gebouwen zullen daarop moeten inspelen. We zien daartoe al de eerste stappen: met het capaciteitstarief, bijvoorbeeld, worden mensen ‘genudged’ om hun verbruik meer te spreiden. Er zijn ook particulieren die bewust kiezen voor dynamische energiecontracten, zodat ze hun verbruik nog meer kunnen sturen volgens de geldende prijzen."

"Anderzijds bestaat de energietransitie uit elektrificatie. Installaties op fossiele brandstoffen, of het nu gaat om wagens of verwarming, maken plaats voor elektrisch aangedreven alternatieven."

"We zullen slim moeten puzzelen met het elektriciteitsaanbod én met de vraag om het net niet te overbelasten. Dat is een complex vraagstuk, waar we met de opleiding graag ons steentje aan bijdragen"

"Dat betekent dat we een veel hogere elektriciteitsvraag dan vroeger krijgen, waardoor het net meer belast wordt. Om daar een mouw aan te passen zullen we slimme sturing nodig hebben, zodat ons toegenomen verbruik beter gespreid kan worden."

"We zien die evolutie zich nu al voltrekken in een aantal grote bedrijven die met bedrijfswagens werken. Vroeger was het eenvoudig: een stuk asfalt en een slagboom volstonden als parking. Nu moeten die wagens opgeladen worden met elektriciteit."

"Vaak is de netaansluiting daar niet op voorzien, want lang niet elk bedrijf is energie-intensief. Maar de werknemers komen wel ‘s ochtends toe en pluggen quasi tegelijkertijd hun wagen in. Dus is er nood aan sturing, al dan niet in combinatie met pv-panelen of een windturbine, om te voorkomen dat het net overbelast wordt."

"Op grotere schaal zien we eigenlijk iets gelijkaardigs: door de elektrificatie stijgt de algemene energievraag, maar ons elektriciteitsnet is daar nog niet op voorzien en onze energiebronnen worden volatieler. Hierdoor zullen we slim moeten puzzelen met het aanbod én met de vraag om het net niet te overbelasten. Dat is een complex vraagstuk, waar we met de opleiding graag ons steentje aan bijdragen."

"De hele wereld is simpelweg complexer geworden. Als je de vergelijking maakt met mobiliteit, wat eigenlijk mijn persoonlijke expertise is, zie je dat ook: vroeger had je een simpele wegcode, met voetgangers en (brom)fietsers. Nu verplaatsen die voetgangers zich niet meer alleen te voet, maar ook op elektrische steps. Bepaalde fietsers rijden met speedpedelecs die veel sneller gaan dan gewone fietsen. Het verkeer is dus een stuk ingewikkelder geworden."

Energiebuffering en -management

"Het leidt dus geen twijfel dat de vinger aan de pols houden door regelmatig bijscholingen te volgen een zeer zinvolle investering is – en dat zeg ik niet om reclame te maken voor mijn eigen winkel, maar omdat ik denk dat we nog maar aan het begin van de evolutie zitten."

"Zo is er ook een belangrijke rol weggelegd voor energiebuffering, onder meer in de vorm van batterijen. Niet per se bij mensen thuis, maar ook in grootschalige batterijparken. Die zien we nu al steeds meer opkomen en zijn ook een vorm van ‘slimheid’."

Zijn (elektro-)installateurs al voldoende bezig met energiemanagement? "Ik denk dat de interesse zeker groeiende is. Maar het is niet alleen de installateur die er mee bezig moet zijn, ook de particulier moet de meerwaarde zien van een slim systeem."

"In de media wordt vaak een zwart-witverhaal gebracht, terwijl er natuurlijk veel meer mogelijkheden zijn om slim met energie om te gaan"

"Vaak wordt bij een slim gebouw gedacht aan domotica. Dat maakt een gebouw ook slim, maar op een andere manier dan een energiemanagementsysteem. Het is aan de installateur om zijn klant te overtuigen van die sturing en om het onderscheid te maken tussen de ‘need-to-haves’ en de ‘nice-to-haves’, want niet zelden zijn particulieren onvoldoende of zelfs verkeerd geïnformeerd."

"In de media wordt vaak een zwart-witverhaal gebracht, terwijl er in werkelijkheid natuurlijk veel meer opties bestaan om slim met energie om te gaan. En er zullen alleen maar mogelijkheden bijkomen de komende jaren. Vandaar dat de installateur zijn rol als adviseur ten volle zal moeten opnemen, en zal moeten evolueren naar een systeemaanpak."

"Dat hoeft hij niet op zijn eentje te doen, want het is heel moeilijk om op de hoogte te blijven van alle nieuwe ontwikkelingen. Spreek met collega’s, ga naar bijscholingen en werk samen. Met elkaar, maar ook met onderzoeks- en kennisinstellingen. Zo versterken we elkaar en doen we de puzzelstukjes van de energietransitie passen."