Verlichting voor goede zichtbaarheid van trappen

In dit artikel willen we een aantal aandachtspunten meegeven voor de goede verlichting en zichtbaarheid van trappen. Ongevallen op trappen zijn namelijk een vaak onderschat en complex probleem. In het Buildwise-dossier 2005-02-02 werd reeds gewezen op de ernstige gevolgen van valincidenten op trappen en de omvang van het probleem. Dit wordt bevestigd door buitenlands, meer gedetailleerd cijfermateriaal.

Ouderen als risicogroep

De meeste ongevallen met trappen vinden plaats in de thuisomgeving. Valincidenten op trappen komen voor in alle leeftijdscategorieën, maar de ernst van de ongevallen neemt toe bij ouderen, waar een ziekenhuisopname als gevolg van een valincident frequenter voorkomt.

Andere persoonsgebonden factoren zoals visuele beperkingen of het dragen van multifocale glazen spelen mogelijks ook een rol bij het risico op vallen, alhoewel de impact van compenserend voorzichtig gedrag daarbij ook niet mag onderschat worden. Iemand die zich bewust is van het feit dat trappen lopen moeilijker gaat, zal dit vaak ook voorzichtiger doen.

Risico's en oorzaken van valincidenten

De oorzaken van valincidenten op trappen zijn divers, waarbij zowel persoonsgebonden als omgevingsfactoren een rol kunnen spelen. Bij de omgevingsfactoren zijn het zowel de trapeigenschappen zelf als de omgeving waarin de trap geplaatst is.

Verlichting is één van die omgevingsfactoren die de zichtbaarheid en dus de veiligheid van de trap kunnen verbeteren. Een verdere analyse van het probleem maakt duidelijk wat de specifieke aandachtspunten zijn.

Het specifieke risico bij trappen

Ongeveer 77% van de valincidenten op trappen vinden plaats bij het naar beneden komen. Bovendien zouden de valincidenten vooral plaats vinden boven en onderaan de trap, zoals figuur 1 illustreert.

Naast de verlichting van de trap zelf is het ook belangrijk om aandacht te hebben voor de verlichting boven- en onderaan de trap, en eventueel ter hoogte van tussenbordessen.

Een goede Verlichting is de (enige) oplossing? 

Algemeen worden een aantal eisen gesteld aan een goede verlichting: een voldoende verlichtingssterkte, de uniformiteit van de verlichting, de kleurweergave en een verlichting die niet verblindend is.

Voor trappen is het bovendien belangrijk dat treden goed van elkaar te onderscheiden zijn en dat het dieptezicht gewaarborgd wordt. Materiaalkeuze en uitvoering van de trap spelen daarbij ook een rol.

Eisen van verlichting

Er zijn relatief veel richtlijnen voor de verlichting van woningen. Er is onderzoek gedaan naar de verlichting en de zichtbaarheid van trappen, maar documenten die alle beschikbare informatie verzamelen in één document met praktische voorschriften zijn slechts beperkt beschikbaar.

Wat volgt zijn een aantal aandachtspunten die meer in detail worden besproken en geïllustreerd aan de hand van goede voorbeelden.

Parameters van kunstverlichting

Bij trapverlichting kan men een onderscheid maken tussen natuurlijk daglicht, kunstverlichting en veiligheidsverlichting die geactiveerd wordt in geval van brand. Enkel kunstverlichting wordt hier meer in detail besproken.

Verlichtingssterkte

Allereerst is er de verlichtingssterkte, die wordt uitgedrukt in lux [lx]. Het is belangrijk om een voldoende hoge verlichtingssterkte te hebben over het volledige trapoppervlak. In de praktische technische gids voor de verlichting van woningen wordt een waarde van 75 – 150 lx aanbevolen.

De verlichtingssterkte zorgt ervoor dat het trapoppervlak zichtbaar wordt en eventuele voorwerpen die zich op de trap bevinden herkend worden. Door de schaduwwerking kan men ook de verschillende treden van elkaar onderscheiden. Door een voldoende verlichting te voorzien onderaan de trap wordt ook het dieptezicht verbeterd en het punt waar de trap precies eindigt wordt beter zichtbaar.

Uniformiteit van de verlichting

De verlichting moet gelijkmatig verdeeld zijn, men spreekt over de uniformiteit van de verlichting. Tegelijk wil men de treden (goed) van elkaar kunnen onderscheiden. Voor sommige toepassingen vraagt men contrasterende tredeneuzen, maar ook de keuze van de verlichting kan hier in min of meerdere mate toe bijdragen.

De uniformiteit van de verlichting wordt daarnaast vooral ook beïnvloed door de trapvorm en de plaatsing van de lichtbron. Een courante uitvoering is de plaatsing van een lichtbron aan de boven- en onderkant van de trap. Over het algemeen zorgt dit een goede verlichting op voor een rechte steektrap, op voorwaarde dat dit een voldoende grote en diffuse lichtbron is, dat wil zeggen dat ze een goed spreiding geeft van het uitgestraalde licht (dus geen spot die het licht bundelt).

De lichtbron bovenaan de trap wordt best dicht genoeg bij de eerste trede geplaatst, zodat er bij het afdalen van de trap geen vervelende schaduwwerking ontstaat doordat de persoon die de trap beloopt zich tussen de lichtbron en de trap bevindt. We herhalen hier een eerder aandachtspunt: bij het begin en het einde van de trap gebeuren de meeste valincidenten. Uit onderzoek blijkt dat men bij het afdalen van de trap meestal twee tot vier treden ver kijkt.

Verblinding

Vervolgens is er het risico op verblinding, men maakt een onderscheid tussen directe verblinding en indirecte verblinding.

Bij trappen treedt directe verblinding op door rechtstreeks zicht op een te intense lichtbron, tenzij er gebruik wordt gemaakt van zeer glanzende trapoppervlakken. Hou er rekening mee dat omgevingslicht daarbij een belangrijke rol speelt, het licht van een wagen kan ’s nachts erg verblindend zijn, terwijl het overdag nauwelijks waarneembaar is.

Hetzelfde geldt voor trappen. ledstrips ingewerkt in de tredeneus worden al snel verblindend wanneer ze rechtstreeks in het zicht komen bij het afdalen van de trap.

Materiaalkeuze

Door voldoende licht wordt het einde van de trap beter zichtbaar, maar ook andere karakteristieken zoals materiaalkeuze en uitvoering zijn daarbij belangrijk.

In het Engels spreekt men over een 'bottom of flight illusion', waarbij het einde van de trap niet goed zichtbaar is. Zo bestaan er gevallen waarin de bloktrede in hetzelfde materiaal uitgevoerd wordt als de vloer. De positie van de trappaal en het weinige contrast ter hoogte van de tredeneus zorgen er in combinatie met de materiaalkeuze voor dat de laatste trede niet opgemerkt wordt.

Het is een samenspel van factoren die een ongeval in de hand werken en die met eenvoudige maatregelen te voorkomen zijn.

lichtberekeningen

Er bestaat gespecialiseerde, gratis software die de gebruiker toestaat om lichtberekeningen uit te voeren. Op die manier kan men renderings krijgen die een beeld geven van wat een gekozen lichtoplossing als resultaat zal geven. De software stelt u ook in staat bepaalde grootheden te kwantificeren, zoals: verlichtingssterkte, uniformiteit van de verlichting en verblinding.

Herziening TV 198 houten trappen

Binnen Buildwise wordt momenteel aan een herziening van TV 198 ‘Houten Trappen’ gewerkt. Naast verlichting en contrast zullen daarin ook heel wat andere aspecten aan bod komen, zoals bouw 4.0 (bijvoorbeeld Dialux Evo).

Het doel moet zijn de kwaliteit van trappen te verbeteren, omdat we niet mogen vergeten dat al die dagelijkse trapbewegingen ook zeer positief kunnen bijdragen aan onze gezondheid.

Meer info: www.buildwise.be