Voedingssupplementen: veiligheid en gezondheid boven alles

De voedingssupplementensector is relatief jong, maar ook innoverend mét een vrij complexe regelgeving Dat verklaart deels waarom er soms ongenuanceerde informatie en misvattingen doorsijpelen in de media. Federatie Be-Sup, het vroegere Naredi, stuurt de berichtgeving dan ook constant bij. Als eerste aanspreekpunt voor voedingssupplementen wil de federatie beklemtonen dat de sector een van de strengst gecontroleerde ter wereld is. En de controle zal nog strenger worden. Het lijkt een cliché, maar België probeert altijd de beste van de klas te zijn. Dat geldt absoluut voor de sector van voedingssupplementen. 

Turbulente periode

Onze gids doorheen deze sector is Valerie Vercammen, managing director van Be-Sup, de sectorfederatie die lid is van Fevia en in totaal 160 leden telt, gaande van de ingrediëntenleveranciers, (90 procent van) de producenten en de distributeurs.

In haar terugblik op de voorbije drie jaar stipt ze een merkbare evolutie aan: "Je ziet voornamelijk een tendens naar meer e-commerce, vooral via internetapotheken. Er is een prijsstijging geweest, maar de sector heeft de inflatie duidelijk niet durven doorrekenen aan de consument. Gelukkig stellen we ook een lichte groei in het volume vast."

"Door de crisis ontstond de vrees dat er een impact ging komen op de koopkracht van de mensen. Maar ik denk dat de indexatie van de lonen de consument vrij goed beschermd heeft en we hebben de crisis dan ook niet zo fel gevoeld in onze sector. Er is nog altijd een kleine groei in België en zelfs een iets grotere groei in Europa."

We zien voornamelijk een tendens naar meer e-commerce, vooral via internetapotheken

"De ingrediënten voor voedingssupplementen zijn vaak dezelfde als voor medicijnen en nutriënten en planten komen vooral uit China en India. De oorlog in Oekraïne had bijgevolg weinig impact op onze bedrijven. Maar met de situatie in de Rode Zee zou er wel eens een impact kunnen zijn, mochten schepen langer onderweg zijn."

Consumenten hebben minder geld. Werd de sector daardoor getroffen? "Uit de cijfers blijkt van niet, en uit de feedback van onze leden ook niet. België is een vrij mature markt met een jaarlijkse groei van 2 à 3 procent. Mensen die in armoede leven gaan uiteraard kijken naar de prijs. Een gemiddeld voedingssupplement kost je al snel 25 euro voor één maand. Maar als een arts je iets aanbeveelt, ga je dat advies meestal opvolgen."

Pre-market-controle

Voedingssupplementen worden onderworpen aan een zeer strenge pre- en post-market-controle. Dat wordt door Be-Sup extra beklemtoond en ze verdient dan ook wat toelichting. Er is eerst en vooral de notificatie van voedingssupplementen: de volledige pre-market-controle door de FOD-gezondheid (de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu).

"Notificatie is een Europees gegeven, maar het is een keuze van de lidstaten om ze toe te passen of niet. Eens de lidstaten gekozen hebben voor de notificatie, dan is die ook verplicht. De meeste landen in Europa passen ze toe. Er zijn twee uitzonderingen: het Verenigd Koninkrijk en Nederland. Hoe de landen de notificatie invullen, is vrij verschillend. België, als een van de meest strikte landen, gaat echt controleren op de samenstelling om te zien of die beantwoordt aan de wetgeving. Een voorbeeld: respecteert het product het maximum niveau?"

"Er zijn ook verplichte warnings zoals bijvoorbeeld: niet gebruiken in geval van zwangerschap of lactatie of niet gebruiken voor kinderen. Heel belangrijk is ook onder meer de FIC-wetgeving (Food Information for Consumers). Die zegt of het label conform is. Alles wat erin zit, moet er ook op staan. Als het een voedingssupplement is, moet er duidelijk staan dat het een voedingssupplement is. Het moet duidelijk zijn voor de consument of het een medicijn is of gewone voeding."

Voedingssupplementen worden onderworpen aan een zeer strenge pre- en post-market-controle

"Ook de claims-wetgeving wordt strikt gecontroleerd via de NHCR (de Nutrition and Health Claims regulation). Je mag niet eender wat op het etiket van je voedingssupplement schrijven. Daarnaast: voedingssupplementen zijn voeding, dus daar geldt de GFL, de General Food Law. Die stelt dat je moet produceren met een autocontrole- en een GMP-systeem (Good Manufacturing Process)."

"Be-Sup heeft de autocontrole- en GMP-gids voor voedingssupplementen geschreven en die moet ook opgevolgd worden bij de productie van voedingssupplementen. Het FAVV (Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen) valideerde de gids en het is op basis van die gids dat het FAVV in de bedrijven gaat controleren of het autocontrole- en GMP-systeem in voege is bij de productie."

"Sommigen klagen dat die pre-market-controle bij ons te strikt is en dat het concurrentieel nadelig zou zijn. In bepaalde landen kan je makkelijker voedingssupplementen op de markt brengen, maar voor Be-Sup is de strikte controle een must om de veiligheid van de consument en de kwaliteit van onze producten te garanderen."

Post-market-controle

De post-market-controle gebeurt door het FAVV. Dat is zoals in voeding. "Men gaat echt controleren op het veld, bij de productie van voedselsupplementen, via tests. Men kijkt of het product echt wel de ingrediënten bevat die er op de doos staan. Ook de claims-wetgeving wordt heel strikt gecontroleerd om misbruiken te voorkomen. Ze gaan controleren of de GFL en het autocontrolesysteem GMP worden gerespecteerd in productiebedrijven of bij de distributeurs."

"Ook bij de stockage kunnen controles gebeuren, zowel van het etiket als via staalnamen. Heel specifiek voor ons is de controle van de reclame van de producten op de websites. Het FAVV heeft een cel e-commerce opgezet om die websites na te kijken. Zelfs de sociale media worden gecontroleerd."

Nutrivigilantie

Een nieuw voedseltoezichtsysteem is Nutrivigilantie, dat recent werd gelanceerd door de FOD Volksgezondheid om de ongewenste bijwerkingen van verschillende categorieën voeding, waaronder voedselsupplementen, beter te kunnen identificeren.

"Be-Sup was vragende partij. Nutrivigilantie bestaat al sinds meer dan 10 jaar in Frankrijk. Het melden van nevenwerkingen is nu ook bij ons verplicht voor de operatoren, maar het is vrijwillig voor gezondheidsprofessionals. Wij hadden dat laatste graag verplicht gezien, maar de FOD is daar niet in meegegaan."

"Als er een nevenwerking is, gaat een consument normaal gezien naar zijn arts of naar de apotheek om raad te vragen. Wij hadden graag gehad dat de gezondheidsprofessionals aangifte zouden doen, met als doel de veiligheid nog te verhogen, maar ook omdat zij meer zicht hebben op het hele dossier van de consument in kwestie. Met de FOD zijn we daarover in discussie gegaan."

"Maar waar wij ons zorgen over maken, is dat er geen uitgebreide methodologie zoals in Frankrijk achter zit. In Frankrijk moet je pas iets aangeven vanaf een bepaalde ernstgraad. De FOD zegt echter dat je elke nevenwerking moet aangeven. Wij stellen ons daar vragen bij. Wie gaat dat systeem beheren?"

Nutrivigilantie werd recent gelanceerd om de ongewenste bijwerkingen van verschillende categorieën voeding beter te kunnen identificeren

"In Frankrijk werkt nutrivigilantie heel goed. Van de honderd gevallen die binnenkomen, worden er doorgaans een tiental weerhouden. En van die tien heb je er twee of drie waar er een causaal verband kan worden aangetoond tussen de nevenwerking en gebruik van het voedingssupplement. Dat zijn de gevallen die we moeten kennen, want daar is er een risico voor de consument."

"In België gaat men nu alles verzamelen, maar hoe gaat men dat opvolgen en dat causaal verband bestuderen? Het risico bestaat dat men heel veel meldingen krijgt, zodanig dat men het niet meer kan beheren. Stel dat je hoofdpijn hebt terwijl je een voedingssupplement inneemt. Hoofdpijn kan verschillende oorzaken hebben: migraine, griep, een kater ... Hoe zal de causaliteit worden bepaald?"

"Be-sup had hierover graag input gegeven bij de FOD. Wat we nu zullen doen, is via onze leden opvolgen hoe de FOD de nutrivigilantie in de praktijk zal toepassen. Als we pijnpunten merken, zullen we die meteen melden bij de FOD."

Marktcijfers: verkoop vooral via apotheken

"65% van de voedingssupplementen wordt verkocht in apotheken. Dat is een typisch Belgisch fenomeen. Het tweede grootste verkoopkanaal is het internet: 15 procent van de voedingssupplementen wordt verkocht via het internet. Belangrijk om te weten: van die 15 procent wordt 80 procent door internetapotheken verkocht. We hebben het dan over onder meer Newpharma en Farmaline. Samen met andere spelers vormen zij die 80 procent. Dit is vaak niet bekend."

"Die internetapotheken staan, net zoals de andere apotheken, onder de controle van het FAGG, het geneesmiddelenagentschap. In Nederland is de situatie anders: in de apotheek ga je enkel medicijnen op voorschrift kopen; voedingssupplementen koop je in een 'health store'. Hetzelfde geldt voor Engeland."

"Ik krijg soms vragen over voedingssupplementen die in de Aldi worden verkocht, maar dat is misschien 1 procent van wat er verkocht wordt. In feite wordt bij ons te veel aandacht geschonken aan voedingssupplementen in Kruidvat en Aldi. Bij ons is die verkoop een niche."

Een groeiende markt

Nog op basis van cijfers van IQVIA wordt er een mooie groei verwacht. "De groei zit niet meer zozeer in Europa of België, maar eerder in Zuidoost-Azië en de Golfstaten. Daar is sinds de laatste jaren heel veel aandacht voor een gezonde levensstijl en ze hebben ook het geld. De globale markt van voedingssupplementen bedraagt 176 miljard dollar. Europa vertegenwoordigt 40 procent van wat er in de wereld verkocht wordt."

"Wat die Europese cijfers betreft, zie je de impact van COVID-19. Er is een impact geweest, maar toch niet zo groot als men had verwacht. Er was toen heel veel vraag naar immuniteitbevorderende supplementen, type vitamine C, D, zink en selenium. Volgens EFSA (Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid) en verschillende wetenschappelijke studies hebben deze nutriënten immers een interessante rol voor de immuniteit. Langs de andere kant heb je, door het feit dat we in lockdown zaten, andere supplementen voor de luchtwegen en darmen die minder goed verkochten. Mensen werden minder ziek omdat ze niet meer met elkaar in contact kwamen."

"In bepaalde landen doen de supplementen het beter dan bij ons. Italië is het grootste land op het vlak van zowel productie als van consumptie van voedingssupplementen. Daar had je een jaar-op-jaar-groei van 5,4 procent in volume en 8,3 procent in waarde. Dat is het prijseffect. Duitsland en Frankrijk groeiden ook zeer goed. In België overschreed de verkoop van voedingssupplementen het half miljard euro in 2023, met een jaar-op-jaar-groei van 2,2 procent. Dat gebeurde wel meer door de prijs dan door het volume. Een heel grote groei zit er niet meer in voor ons, maar het is wel een structurele, stabiele groei."

Voedselsupplementen in Aldi

Kan je voedingssupplementen toch maar beter kopen bij de apotheker? Maakt dat een verschil, want al die producten zijn toch allemaal genotificeerd? "Producten die legaal op de markt zijn, moeten de pre-market-check van de FOD ondergaan. Bij Aldi gaat het om een tijdelijk aanbod. Maar zij kopen zoveel aan dat ze het prijsvoordeel hebben. Als ze voedingssupplementen binnenhalen, is dat voor heel Europa."

"Toch kan je maar beter naar de apotheek gaan. Omwille van het advies dat een apotheker je zal geven. Dat is er niet in Aldi. In de parafarmacie kan je ook uitleg krijgen, als er nutritionisten of andere gezondheidsprofessionals aanwezig zijn. Wat heel goed werkt bij internetapotheken is dat je onmiddellijk een mail met allerlei waarschuwingen krijgt als je een voedingssupplement bestelt. Bijvoorbeeld: weet dat er een bepaalde interactie kan zijn met een bepaalde medicatie. Uiteindelijk valt het advies van een professional nog altijd te verkiezen boven zelf te gaan shoppen. Wat voedingssupplementen in bio- en natuurvoedingswinkels aangaat: daar zien we de verkoop jaar na jaar dalen."

Misvattingen: conform versus gevaarlijk

Zeggen dat bepaalde voedingssupplementen van buiten Europa die worden tegengehouden ook meteen gevaarlijk zijn, is te ongenuanceerd. Van buiten Europa komen postpakketten binnen via de douane en het FAVV heeft douaneambtenaren die de pakketten daadwerkelijk tegenhouden en tests doen.

"Bij een bepaalde controle bleek dat 1 op de 2 van die pakketten niet conform was. Maar niet conform is nog iets anders dan gevaarlijk. Sommige producten waren gevaarlijk. Als je bijvoorbeeld spreekt van afrodisiaca: dat zijn medicijnen. Maar andere waren niet conform. Waarom? Omdat ze in de VS hogere maxima voor vitamines en mineralen toelaten."

"De VS is een land waar er al heel lang aandacht is voor gezondheid en het ondersteunen van gezondheid via voedingssupplementen. Maar ze laten veel hogere dosissen toe voor bijvoorbeeld calcium, magnesium enz. Is dat gevaarlijk? De FDA (Food and Drug Administration) beschouwt die dosissen als ongevaarlijk, maar voor ons zijn ze niet conform met onze wetgeving. Daar gaat het om."

De Belg eet niet zo gezond als men denkt

Voedingssupplementen zijn gelieerd met gezondheid. Maar hoe gezond is de Belg? Binnenkort worden de resultaten van de nieuwe VCP (voedselconsumptiepeiling) van Sciensano verwacht. De vorige VCP dateert van 2014-2016. "In die oudere studie staat dat slechts 5 procent van de Belgen voldoende groenten eet en 9 procent voldoende fruit. Die cijfers zijn alarmerend. Ik denk daarbij aan een gebrek aan calcium. Het gebrek aan vitamine D is nog erger. 90 procent van de mannen en iets minder van de vrouwen hebben een risico op tekorten."

"Men zegt wel eens: 'Als je gezond eet, heb je geen voedingssupplementen nodig.' Dat klopt, en wij gaan er ook vanuit dat de dagelijkse voeding de eerste bron van voedingsstoffen is. Maar er is een verschil tussen de inspanningen om mensen goed te doen eten en hoe ze in de praktijk eten. We hopen dat de resultaten van de nieuwe enquête beter zullen zijn."

"In Nederland werden de resultaten van de nieuwe voedselconsumptiepeiling recent gepubliceerd. De resultaten zijn iets beter geworden, met vandaag 12 procent van de Nederlanders die genoeg groenten en fruit eet. Maar dat betekent nog altijd dat 78 procent slecht eet. Afwachten wat dat wordt voor de Belgen."

"Uit een enquête van Wagralim, de Waalse tegenhanger van Flanders' Food, over de consumptiegewoonten bij de Belg blijkt dat de Belg wel weet wat hij of zij moet doen om gezond te leven. De Belg heeft de intentie om meer fruit en groenten en melkproducten en minder rood vlees te eten. Maar in de praktijk gebeurt er niet veel wegens tijdgebrek. Men grijpt dan snel terug naar bereide producten."

"We merkten overigens dat veel artsen niet op de hoogte zijn van de cijfers van Sciensano: zij gaan ervan uit dat iedereen volgens de aanbevelingen eet. Volgens die redenering heb je dan geen voedingssupplementen nodig. Bovendien zagen we tijdens de COVID-19-pandemie dat vele gezondheidsprofessionals niet op de hoogte waren van de immuniteitondersteunende functies van bepaalde voedingssupplementen. We hebben dan vanuit Be-Sup contact opgenomen met een aantal artsen die vaak op televisie kwamen en zijn een dialoog met hen aangegaan. Dat had een impact."

Het woord van de apotheker

Aangezien de consument vooral bij de apotheker te rade gaat voor zijn supplementen legden we ons oor daar te luisteren. Apotheker Veerle Beuckelaers bij Peeters Herent NV geeft tekst en uitleg: "Bij ons maken de voedingssupplementen ongeveer 15 procent uit van de verkoop. Maar ik denk dat er ook heel veel online wordt gezocht. Men zal eerst aan de apotheker informatie vragen, om vervolgens op het internet de prijzen te vergelijken. Maar de kortingen kunnen wij niet volgen."

"Ik krijg hier regelmatig vraag naar vitamine D en curcumine voor gewrichtsproblemen. Tijdens corona was vooral de vraag naar supplementen die de immuniteit versterken gedurende een periode heel groot. Mijn indruk is dat voedingssupplementen in Aldi en Kruidvat heel populair zijn, maar dat is dus de reclame met hun kortingen die die indruk geeft."

"Als mensen bij ons voedingssupplementen kopen, is dat vaak op advies van bepaalde artsen. We weten meteen wie die dokters zijn. In onze gemeente zijn er een of twee die gemakkelijker supplementen voorschrijven dan andere. De rest beperkt zich tot het voorschrijven van gewone medicatie. Ikzelf heb meer vertrouwen in bepaalde Belgische bedrijven omdat die labo's hebben die daar echt onderzoek naar doen. Ik denk dat dit ook voor een arts een belangrijke meerwaarde is."

Export in de lift

Hoe ziet Be-Sup de toekomst in? "Vrij positief, want dit is een mooie sector. Een half miljard euro omzet is niet slecht voor een klein land als België. Je ziet bovendien dat onze bedrijven op zoek gaan naar innovatieve supplementen en dat ieder Belgisch bedrijf exporteert naar andere landen, niet alleen in Europa, maar ook naar landen buiten Europa. Dat is logisch, want daar ligt de groei", aldus nog Valerie Vercammen.